RIVM introduceert maatschappelijke kosten-baten analyses in onderzoeken zorgdomein
Maatschappelijke kosten-baten analyses (MKBA’s) zijn al langer een beproefde onderzoeksmethode, bijvoorbeeld in onderzoek naar veranderingen in de fysieke infrastructuur, zoals bruggen en wegen. Een MKBA maakt inzichtelijk welke voor- en nadelen (beleids)maatregelen hebben voor de maatschappij als geheel. Om het effect dat een maatregel heeft op de ‘maatschappelijke welvaart’ inzichtelijk te maken, worden voor- en nadelen zoveel mogelijk in euro’s uitgedrukt. Dat betekent dat dus ook onder andere de waarde van gezondheid, de opbrengst van arbeid en dergelijke naar euro’s omgerekend worden.
In 2013 ontwikkelden het Centraal Planbureau (CPB) en het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) een algemene MKBA-leidraad om de kwaliteit en de vergelijkbaarheid van MKBA’s te waarborgen. Het RIVM zette vervolgens in de Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) 2014 een eerste stap naar een concretisering van de algemene leidraad voor het onderzoeksgebied volksgezondheid en zorg. In 2016 zijn de eerste MKBA’s in het volksgezondheidsdomein door en met behulp van het RIVM uitgebracht. Op andere (voormalige) onderzoeksgebieden van het RIVM zijn in het verleden al MKBA’s door het instituut uitgevoerd, bijvoorbeeld rondom bodemsanering.
In juni 2016 verscheen de MKBA Tabak, die onder aanvoering van de Universiteit Maastricht in samenwerking met het Trimbos Instituut en het RIVM werd opgesteld. In oktober verscheen onder leiding van het RIVM de MKBA van beleidsmaatregelen om alcoholgebruik te verminderen. Ditmaal werd ook het economisch onderzoeksinstituut Ecorys bij het onderzoek betrokken. Begin december ten slotte, werd de MKBA van cognitieve gedragstherapie voor alcohol- en cannabisverslaving door het RIVM gepubliceerd.
Uit de MKBA Tabak bleek dat tabaksontmoediging Nederland niet alleen gezonder maakt, maar ook geld oplevert.
Dat laatste was verrassend, omdat vaak gedacht wordt dat de accijnzen de schatkist juist veel inkomsten oplevert. Uit de door ZonMW gefinancierde MKBA Alcohol bleek dat accijnsverhoging een groter welvaartseffect oplevert dan beleidsmaatregelen zoals een reductie van het aantal verkooppunten en een totaalverbod op alcoholreclame. Uit de MKBA Verslavingszorg kwam naar voren dat de inzet van cognitieve gedragstherapie (CGT) over een periode van 10 jaar tot circa 9.000 – 14.000 euro aan netto baten leidt per verslaafde die een CGT traject afmaakt. De samenleving blijkt er bij gebaat als meer verslaafden de verslavingszorg weten te bereiken.
De MKBA’s werden over het algemeen goed ontvangen. Alleen op de MKBA Alcohol kwam kritiek. Onderzoekers van de Erasmus Universiteit plaatsten kanttekeningen bij de berekening van het zogenaamde consumentensurplus. Het RIVM buigt zich nu over een herberekening van dat consumentensurplus. Desalniettemin kan er met tevredenheid teruggekeken worden op de introductie van de MKBA als onderzoeksinstrument in het domein volksgezondheid en zorg. Dat vindt ook Ardine de Wit, senior onderzoeker bij de afdeling Kwaliteit van Zorg en Gezondheidseconomie van het RIVM en penvoerder van twee van de MKBA’s, over alcohol en over verslaving: “De MKBA was natuurlijk al een beproefde methodiek in andere disciplines, maar het bleek complex om de diversiteit aan waarden in gezondheidsonderzoek op een verantwoorde manier om te rekenen naar monetaire kosten en baten. Het is een verrijking dat we de MKBA nu ook kunnen inzetten. Een maatschappelijke kosten-baten analyse geeft veel meer informatie dan de gangbare kosten-effectiviteitsanalyses (KEA’s) en ondersteunt daarmee de wens van het ministerie van VWS als opdrachtgever om met een zo breed mogelijke blik naar sociaal-maatschappelijke vraagstukken te kijken.”