VTV 25 jaar: Een zoektocht naar gezondheid

In 1993 zag de eerste Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) het levenslicht. Een kwart eeuw later is de VTV een begrip en één van de ‘parels’ van het RIVM.

De vierjaarlijkse VTV geeft inzicht in de belangrijkste toekomstige maatschappelijke opgaven op het gebied van ziekte en gezondheid, gezondheidsdeterminanten, preventie en gezondheidszorg in Nederland. 

In 2018 staat er weer een nieuwe VTV op stapel, maar voor het zover is blikken we terug op 25 jaar VTV.

Zoals de naam al verraadt, staat gezondheid centraal in de Volksgezondheid Toekomst Verkenning. Hoe gezond is Nederland? Wat beïnvloedt de gezondheid van Nederlanders, maar misschien de belangrijkste vraag van allemaal: wat is dat eigenlijk, gezondheid? “We waren ons er van bewust dat we niet alleen de harde cijfers, maar ook minder grijpbare aspecten van gezondheid mee moesten nemen in onze verkenning,” zegt Pieter Kramers, projectleider van de eerste VTV.

Gezond, of toch ziek?

‘Nederland is ziek’, stelde premier Lubbers aan het begin van de jaren negentig. In de tijd van deze gevleugelde woorden – die sloegen op het hoge ziekteverzuim en de ruim 1 miljoen arbeidsongeschikten in Nederland – begon het VTV-team aan een brede opdracht: een beschrijving van de huidige status én de toekomstige ontwikkeling van de gezondheidstoestand van de Nederlandse bevolking.

"Niet alleen harde cijfers, maar ook minder grijpbare aspecten van gezondheid meenemen"

Voor de projectleiding was van meet af aan duidelijk dat het rapport meer moest omvatten dan een opsomming van de klassieke cijfers over gezondheid, zoals levensverwachting, sterfte of het aantal nieuwe ziektegevallen. Maar het boven water krijgen van deze ‘harde’ gegevens bleek al lastig genoeg. Het optuigen van de epidemiologische ruggengraat van de VTV vergde veel tijd en energie, waardoor de ‘zachtere cijfers’, bijvoorbeeld over de effecten van ziekte op het dagelijks functioneren van mensen, er bekaaid vanaf kwamen. De VTV-1993 ging uiteindelijk meer over ziekten dan over mensen.

Groei chronische ziekten

Dit stond niet alleen op gespannen voet met belangrijke maatschappelijk thema’s zoals ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid, maar ook met één van de belangrijkste boodschappen van de VTV-1993 zelf: een sterke groei van het aantal chronisch zieken. Juist bij een chronische ziekte werd het effect van die ziekte op de kwaliteit van leven erg belangrijk. De Gezondheidsraad drong dan ook sterk aan op een betere uitwerking van dit onderdeel.

Sluipenderwijs veranderd

Tussen 1993 en 2014 is de VTV haast sluipenderwijs veranderd. Op de stevige fundering van epidemiologische cijfers werden in de loop van 25 jaar bredere analyses gebouwd over hoe ziekte, kwaliteit van leven, leefstijl en omgeving samenhangen met gezondheid en wat daarvan de effecten zijn op zorg en welzijn. Maar een echt vastomlijnd beeld van wat gezondheid nu eigenlijk is, is ook nu nog moeilijk te geven. Gezondheid is immers niet alleen een biomedisch, maar ook een maatschappelijk verschijnsel.

Meedoen als sleutel

In de VTV-2014 werd voortgeborduurd op een meer normatieve benadering, die was ingezet in de VTV-2010. In die VTV was ‘meedoen’ een sleutel tot gezondheid. Meedoen levert naast gezondheid ook economische en maatschappelijke baten. In de VTV-2014 werd deze normatieve benadering expliciet gemaakt door middel van vier perspectieven. In deze perspectieven werd steeds één bepaald idee over gezondheid, uit verschillende stakeholdersessies opgehaald, centraal gesteld. Het ging hierbij om gezondheid als: a. de afwezigheid van ziekte; b. het kunnen meedoen met de maatschappij; c. een hoge kwaliteit van leven; d. welvaart voor nu en later. Door steeds één bepaald beeld van gezondheid op te blazen, werd geprobeerd de breedte – maar ook de onmogelijkheid – van verschillende denkbeelden over gezondheid inzichtelijk te maken. Volledig inzetten op één perspectief gaat namelijk vaak ten koste van de andere perspectieven.

De VTV-2018 is in ontwikkeling en bestaat uit verschillende onderdelen. In juli is het eerste product verschenen: het Trendscenario. In juni 2018 verschijnt de eindrapportage van de VTV

Dit artikel is een bewerking van het artikel ‘Een zoektocht naar gezondheid’ in het magazine 25 jaar Volksgezondheid Toekomst Verkenning

 

Tekst: Isabella Rijsterborgh en Robert Vonk