Schoon water is vooral water zonder poep en pies

Geen leven zonder water, maar talloze aardbewoners moeten het doen met vuil water, dat ziekte of de dood brengt. Het Centrum Infectieziektebestrijding van het RIVM helpt mensen wereldwijd bij de voorziening van schoon drinkwater.

Wereldwijd ontberen 844 miljoen mensen basale drinkwatervoorzieningen en jaarlijks vallen ruim 840.000 doden door diarree (cijfers van de WHO: Wereldgezondheidsorganisatie), vooral door verontreinigd drinkwater en afwezigheid van sanitaire voorzieningen. Ziedaar het belang van schoon drinkwater, en daarmee van het vakgebied van Ana Maria de Roda Husman en Harold van den Berg van het Centrum Infectieziektebestrijding van het RIVM. Met hun kennis over infectieziekten die via water overdraagbaar zijn adviseren zij vanuit het WHO Collaborating Centre Risk Assessment of Pathogens in Food and Water wereldwijd over schoon drinkwater en veilige afvalwaterbehandeling.

De twee wetenschappers speuren door de hele waterketen naar risico's van ziekteverwekkers, met name de uitwerpselen en urine van mensen en dieren. Die belanden via het afvalwater in het oppervlaktewater en grondwater, die als bronnen voor de drinkwaterproductie dienen. Als dan het water onvoldoende wordt gezuiverd, kunnen de bacteriën, virussen, parasieten en wormen infectieziekten veroorzaken. Met alle gevolgen van dien. De Roda Husman: "Als kinderen veel diarree hebben, zullen ze niet zo groot worden, kunnen ze niet goed leren, gaan ze minder naar school en kunnen de ouders niet werken omdat de kinderen ziek zijn." Om dat te voorkomen adviseren de RIVM'ers de WHO over risico's, management en maatregelen.

Samenwerking tussen disciplines is belangrijk om resultaten te boeken

Stroomgebied

Van den Berg is nog maar een week terug uit Ethiopië, waar hij met Nederlandse en Ethiopische waterbedrijven en overheidsorganisaties samenwerkt in een vijfjarig project om veilig drinkwater te garanderen. "Je kijkt van tevoren wat er fout kan gaan en stemt daar het management op af, in plaats van reactief aan het einde te kijken wat er fout is gegaan", schetst hij de grote lijn. Essentieel is voorkómen dat feces in drinkwater belandt. Omdat drinkwaterbedrijven weinig controle hebben op de activiteiten in het stroomgebied is het belangrijk met stakeholders te praten die wel invloed hebben. Melden dat een bron verontreinigd is, terwijl er geen alternatief is, werkt niet. "Dus je gaat kijken wat er in zit en wat de besmettingsbronnen zijn. Daarom is monitoring van belang, om bewijs te verzamelen en richting stakeholders te communiceren." Door drinkwaterbedrijven te trainen in waterveiligheidsplannen - Van den Berg is door de WHO gecertificeerd om dit te doen - blijft het niet bij eenmalige acties, maar schieten de veranderingen wortel.

Klimaat en extreme weersomstandigheden

In Mozambique en Ethiopië onderzoeken de twee ook hoe klimaat en extreme weersomstandigheden de drinkwaterproductie beïnvloeden. Zo leiden extreme buien tot meer en hevigere overstromingen, waardoor afvalwater bij water voor drinkwaterproductie belandt. Langere droogteperiodes kunnen verder watertekorten opleveren en "het water kan van onvoldoende kwaliteit zijn", aldus De Roda Husman, "en heeft misschien een ander zoutgehalte. Dan kunnen er andere bacteriën groeien. Of hogere temperaturen zorgen voor blauwalgen."

Samenwerking en goede documentatie

De waterexperts hebben gemerkt dat samenwerking tussen disciplines belangrijk is om resultaten te boeken. "Bij de WHO in Geneve werken we samen met twee departementen: voedsel en water. We hebben nu overleg gehad met mensen van die verschillende departementen. Dat is daar helemaal niet vanzelfsprekend", aldus De Roda Husman. Nodig is het wel, want stel, illustreert ze, je verbouwt op een veldje sla en bewatert dat met slootwater. Kan dat? Het voedseldepartement zegt simpelweg: gebruik schoon water, het waterdepartement heeft stapels dikke documenten liggen over schoon water. "Wij hebben nu een opdracht van de WHO om op dat snijvlak van voedsel en water documenten over water toegankelijk te maken voor mensen uit het voedseldomein."

Ook binnen de muren van het RIVM werken disciplines samen. Het lijkt voor de hand liggend, maar dat is het niet altijd. "Omdat je niet dezelfde taal spreekt en een heel andere perceptie van problemen hebt", aldus De Roda Husman. "We hebben nu met onze collega's van Milieu en Veiligheid samengewerkt aan een onderzoeksagenda om antimicrobiële resistentie aan te pakken. Dat betreft bacteriën die antibiotica goed kunnen weerstaan. Onze collega's weten heel veel over stoffen, zoals antibiotica. Wij weten vooral veel over de bacteriën. We hebben alles wat je moet weten over antibioticaresistentie samengevat in de vijf belangrijkste punten voor water en sanitatie en hygiëne."

Kijk op de website RIVM voor meer informatie