Citizen science maakt wetenschappers tot betere burgers

Bij het betrekken van burgers bij onderzoek, legt Lea den Broeder de lat hoog: “Citizen science is in 2023 een vanzelfsprekend onderdeel van het werk van het RIVM.” Een mooi streven, want het zorgt voor innovatie in onderzoek, vindt ze. “Het betekent wel een heel andere manier van werken.”

Lea den Broeder is adviseur integraal gezondheidsbeleid bij het RIVM, projectleider van onderzoek naar citizen science binnen het Strategisch Programma van het RIVM en lector Gezondheid en Omgeving bij de Hogeschool van Amsterdam. Ze promoveerde afgelopen jaar en onderzocht op welke manier je burgers kunt betrekken bij het onderzoeken van de publieke gezondheid. Recent was ze nog op een internationaal congres om haar visie op citizen science te delen met collega-wetenschappers. “Creativiteit in onderzoek stimuleer je enorm door burgers te betrekken bij je onderzoek. Je moet goed nadenken over de manier waarop je dat doet. Ik kon me helemaal vinden in de collega die opmerkte dat citizen science ervoor zorgt dat burgers een soort wetenschappers worden. Maar vooral dat het van ons als wetenschappers betere burgers maakt.”

Veelzijdige methode

“Citizen science is wetenschappelijk onderzoek waarbij burgers meedenken over de onderzoeksvraag, actief gegevens verzamelen, zelf analyses uitvoeren of bedenken wat er met de conclusies kan gebeuren”, legt Den Broeder uit. De methode is in te zetten voor het verzamelen van data, maar ook als onderwijsmethode of als manier om burgers actief te betrekken bij een maatschappelijk probleem. Deze manier van werken staat nog in  de kinderschoenen,  maar samen optrekken met burgers heeft een duidelijke wetenschappelijke en maatschappelijke impact. “Onze strategie is dat we middenin de samenleving ons werk willen doen. Citizen science is daarvoor een goede manier. Het ondersteunt ook de relevantie van het onderzoek dat we doen. Onderzoek is vaak lastig uit te leggen. Als je burgers bij je onderzoek betrekt, is beter te begrijpen waar het over gaat en komt de boodschap beter over. Dit zorgt voor robuuste kennis die maatschappelijk gedragen wordt.”

‘Als je burgers bij onderzoek betrekt, komt de boodschap beter over’

Bredere inzet en kwaliteit stimuleren

Voor een groter draagvlak werkt Lea den Broeder bewust aan een intern netwerk voor het uitwisselen van informatie en het samenwerken aan projecten. “Maar ook extern en internationaal hebben we contact met partners voor samenwerking. Als RIVM hebben we daarbij een voorbeeldfunctie. We hebben door onze kennis en ons netwerk de slagkracht om anderen erbij te betrekken. En natuurlijk is een netwerk met burgerwetenschappers belangrijk. Bijvoorbeeld door het vormen van burgerpanels die meepraten over ons onderzoek. Verder werken we aan capacity building om op grotere schaal duidelijk te maken hoe je burgers op een goede manier bij je onderzoek kunt betrekken. Daarvoor willen we trainingen, workshops en masterclasses ontwikkelen. Want er zijn nog veel vragen. Hoe je voor goede kwaliteit en representativiteit van gegevens zorgt bijvoorbeeld. Maar ook hoe je de maatschappelijke kwaliteit vorm geeft en hoe je burgerwetenschappers motiveert. Hoe zit het met ethiek, hoe ga je om met verwachtingen van burgers? Zijn er situaties waarbij citizen science niet de juiste aanpak is? Dat zijn onderwerpen die in het onderzoek To-Gather-2 worden onderzocht als onderdeel van het Strategisch Programma van het RIVM. De resultaten daarvan worden opgenomen in een handboek met kwaliteitscriteria voor citizen science dat nog in de maak is.”

Ook voor toekomstig onderzoek

Den Broeder zorgt ervoor dat citizen science als methode voor nog op te starten onderzoek in beeld is. “We praten daar bijvoorbeeld over met de coördinatoren van de nieuwe ronde van het Strategisch Programma van het RIVM. Ook organiseren we matchmaking-bijeenkomsten om onderzoekers op weg te helpen met toepassingen van citizen science.” Ze vindt het belangrijk dat citizen science niet alleen een buzzword wordt. “Mensen moeten het op een goede manier toepassen en zichzelf toestaan om ervan te leren. Dat kun je alleen als je het gewoon gaat doen!”

Voorbeeld citizen science van RIVM'er Casper Schoemaker: Patiënten en dokters maken samen een onderzoeksagenda

Bekijk de video van Lea den Broeder over burgerwetenschap

De 10 principes van de Europese Citizen Science Vereniging (ECSA) die het RIVM onderschrijft 

 

Daniëlle Timmermans, Chief science officer risicocommunicatie RIVM

"De toegenomen belangstelling voor citizen science is een uiting van de veranderende relatie tussen wetenschap en maatschappij. Burgers zijn kritischer over wetenschappelijk onderzoek, maar hechten er ook meer belang aan en willen meer betrokken worden dan vroeger. Dat is een goede ontwikkeling. Citizen science heeft een maatschappelijke meerwaarde, maar heeft vooral een wetenschappelijke meerwaarde. Burgers op een of andere manier bij onderzoek betrekken is niet altijd eenvoudig en hoeft niet altijd tot beter onderzoek te leiden. Soms is citizen science niet de juiste aanpak en kan beter voor een andere vorm gekozen worden om de maatschappij bij onderzoek te betrekken. Wel moet bij elk wetenschappelijk project de vraag gesteld worden of en op welke manier burgers betrokken kunnen worden bij het onderzoek. Het past bij een innovatief RIVM om een belangrijke speler te worden als het gaat om citizen science."