Op zoek naar patronen bij bestrijding infectieziekten

Aura Timen is hoofd van de Landelijke Coördinatie infectieziektebestrijding (LCI) bij het RIVM en sinds juni 2018 bijzonder hoogleraar op de leerstoel ‘Responses to communicable diseases in global health’ bij de Vrije Universiteit Amsterdam. “Mijn doel is om ziekte én ongerustheid te voorkomen.”

Aura Timen: “Uitbraken van ziektes volgen elkaar in hoog tempo op. Zagen we dat ebola in West-Afrika onder controle was, komt het weer voor in Congo. Een zorgwekkende ontwikkeling die laat zien hoe kwetsbaar die regio is. Hoe zorg je dat de maatschappij daarop voorbereid is?” En met de maatschappij bedoelt ze niet alleen de landen waar het om gaat. Mensen zijn soms angstig, komt het hier ook? “Een infectieziekte heb je nooit alleen,” vat Timen het samen. Letterlijk, vanwege de mogelijke besmetting en ook omdat mensen kritisch meekijken en er een mening over hebben.

Succesverhaal infectieziektebestrijding

Het verhaal van de organisatie rondom infectieziektebestrijding is een succesverhaal, zegt Aura Timen. Is er een piek in een bepaalde besmettelijke ziekte te zien, dan adviseert de Landelijke Coördinatie infectieziektebestrijding (LCI) van het RIVM professionals inhoudelijk over de nodige maatregelen. Ook in tijden van crisis gaat een groep experts - het responsteam - van binnen en buiten het RIVM meteen aan de slag. Welke maatregelen kunnen we het beste nemen? Wat moet nu meteen gebeuren, en wat kan of moet op een later tijdstip? “We hebben in samenwerking met partners een goed model, een prima opschalingsstructuur gemaakt. Een klein signaal pikken we al op. Hierin trekken we samen op met alle centra binnen het Centrum Infectieziektebestrijding.”

'De laatste 10 à 20 jaar moet je continu paraat staan'

Verdiepend onderzoek

“De ‘doe-kant’ bij uitbraken van ziektes is goed in orde bij het RIVM. Via mijn hoogleraarschap wordt nu ook de academische kant geborgd. Er is ruimte voor verdiepend onderzoek. Dat doen we transdisciplinair, want leren van andere vakgebieden, zoals communicatiewetenschappen, is essentieel bij infectieziektebestrijding.” Verdiepend onderzoek kan dus veel input geven voor de responskant, de uitvoerende kant. “Andersom vormt mijn werk bij het RIVM de verbinding met de praktijk.”“De academisering van het vak is belangrijk. Ik ben blij dat ik dat mag doen. Er zijn natuurlijk meer hoogleraren op gebied van infectieziekten, maar dit was echt een niche. En dat het bij de Vrije Universiteit is, de universiteit waar ik zelf heb gestudeerd, is helemaal prachtig.”

Continu paraat

“Vroeger had je vaak te maken met een ziekte die lokaal voorkwam,” zegt Timen. “Maar de laatste 10 à 20 jaar moet je eigenlijk continu paraat staan.” Door de toegenomen mobiliteit komen ziektes vaker voor. Daarnaast kan via social media de ongerustheid over een ziekte snel toenemen. “De uitvoerende kant kan nog zo goed in orde zijn, het is nu tijd om het publiek beter mee te nemen.”Ook de dalende vaccinatiegraad speelt een rol bij het vaker voorkomen van bepaalde ziektes. “Omdat de vaccinatiegraad ook in de landen om ons heen daalt, kunnen we bijvoorbeeld verwachten dat mazelen extra vaak voorkomt. Maar ook andere ziektes uit het Rijksvaccinatieprogramma zijn mogelijk.”

Ebola

Wanneer beschouwt ze een infectieziektecrisis als goed opgelost? “Die vraag is niet zo gemakkelijk te beantwoorden. Neem ebola. Dat speelde in eerste instantie van 2013 tot 2015 in West-Afrika. Wij artsen hebben een meetbare standaard voor een opgeloste crisis, namelijk: geen nieuwe gevallen gedurende twee keer de incubatietijd van een bepaalde ziekte. Dat was op een gegeven moment het geval, de ziekte was feitelijk bestreden. Maar de gevolgen waren niet meegenomen. Het zorgsysteem was ontwricht, mensen meden het ziekenhuis, want daar ging je dood, was het idee. Het vertrouwen was volledig weg. Dan lijkt de crisis opgelost, maar zijn er nog allerlei problemen die met de ziekte te maken hebben. Je bent dan dus nog niet klaar.”

'Verdiepend onderzoek kan veel input geven voor de uitvoerende kant'

Onvoorspelbaar

Timen noemt ook de recente vaccinatie tegen Meningokokken W. “Het advies is technisch goed onderbouwd, maar je ziet hoeveel vragen er zijn. Bij een ziekte of vaccinatie gebeurt er iets bijzonders in de maatschappij. Ik wil dan weten: is er een patroon? Hoe kunnen we dit nu goed oplossen, maar ook: wat kunnen we leren voor een volgende keer?”

“Onvoorspelbaarheid”, zegt Aura Timen op de vraag wat ze het boeiendste aan haar werk vindt. “Ziektes hebben hun eigen dynamiek. Soms denk je: het kan statistisch niet, en toch breekt een bepaalde ziekte uit. We worden dan toch overvallen. Mijn doel is om ziekte én ongerustheid te voorkomen. En ontwrichting van de samenleving wil ik ook voorkomen.”