Meer aandacht voor beleving van risico's
De kans dat er een ernstig stralingsincident plaatsvindt is heel klein. Daarover zijn burgers en experts het eens. Burgers schatten de mogelijke gevolgen van een incident echter veel ernstiger in dan experts.
Experts duiden risico’s als kans maal effect. Bij het publiek heeft emotie meer invloed. Bij stralingsincidenten schatten burgers de kans op doden en gewonden hoog in. Een kernramp bijvoorbeeld maakt op mensen veel indruk. De aangrijpende beelden in het nieuws zorgen ervoor dat mensen de ernst van de gevolgen – die er uiteraard zijn – overschatten.
'Mensen vormen een oordeel over een gevaar of risico op basis van signalen uit hun sociale omgeving'
Ze denken bijvoorbeeld dat op grote afstand van het ongeval veel sterfgevallen en lichamelijke misvormingen voorkomen. Wat niet zo is. Voor een effectieve communicatie over stralingsrisico’s is het dan ook belangrijk om vooral te communiceren over onderwerpen waar het publiek behoefte aan heeft, vertelt onderzoeker Liesbeth Claassen. “Een boodschap die beter aansluit bij wat mensen al weten en die hun zorgen verwoordt, wordt beter begrepen en serieus genomen.”
Persoonlijke omstandigheden, in de buurt van een kerncentrale wonen of kinderen hebben, beïnvloeden de beeldvorming. Ook berichten uit de sociale omgeving zijn daarop van invloed. Claassen: “Mensen vormen een oordeel op basis van signalen over een gevaar of risico uit hun omgeving, bijvoorbeeld via vrienden of sociale media. Ze zijn van nature geneigd om informatie te zoeken die hun eigen vooroordelen en (politieke) overtuigingen bevestigt.” Hierdoor kan een risico groter (of juist kleiner) worden ervaren dan het is.
Veiligheidsbeleving peilen
Hoe veilig voelen burgers zich als zij in een omgeving met veel chemische industrie wonen? Het RIVM ontwikkelde een vragenlijst om deze veiligheidsbeleving te peilen. De vragenlijst is in een pilot getest onder burgers in Zaandam (veel industrie in de omgeving van de stad) en Deventer (weinig industrie in de stad). Bijna 1100 mensen deden mee, vertelt onderzoeker Emma Folkertsma. “Dit aantal en de samenstelling van de steekproef was helaas niet representatief voor de plaatselijke bevolking. De deelnemers weerspiegelden te weinig het aantal mannen en vrouwen en de verschillende leeftijdscategorieën van de steden.” De resultaten geven daarom een indicatie van de beleving van de plaatselijke bevolking. "Uit de pilot blijkt dat deelnemers uit de stad met enkele chemiebedrijven de veiligheid positiever beleven dan deelnemers uit de stad die nabij veel chemische industrie ligt.”
Geschikt instrument
De vragenlijst blijkt geschikt om het gevoel van veiligheid te peilen. En de antwoorden maken duidelijk welke factoren samenhangen met de veiligheidsbeleving. Zo hangt de mate waarin mensen erop vertrouwen dat overheden en bedrijven een ongeval kunnen voorkomen, samen met de veiligheidsbeleving. Hoe groter dit vertrouwen, hoe groter de veiligheidsbeleving en andersom. Door de vragenlijst regelmatig te herhalen wordt het mogelijk om ontwikkelingen in veiligheidsbeleving waar te nemen.
Een middel als een vragenlijst biedt dus de mogelijkheid beter inzicht te krijgen in hoe veilig mensen zich daadwerkelijk voelen in hun woonomgeving. De resultaten uit een dergelijk onderzoek kunnen gebruikt worden om de communicatie beter op de beleving te laten aansluiten.