Interview: Meer eisen dan mogelijk

Hans van Vliet brengt eigenlijk drie werelden bij elkaar. Die van het micro-organisme dat een ziekte veroorzaakt, de vaccinmarkt en tot slot de mensen voor wie het Rijksvaccinatieprogramma bedoeld is.

“Die drie werelden sluiten niet echt bij elkaar aan. Kijk bijvoorbeeld naar het rotavirus. Er is een risicogroep waarvan we vinden dat we die echt moeten beschermen. Je kunt dan zeggen: als ik de risicogroep wil beschermen: dan is het verstandig om iedereen te vaccineren. Maar daar staat wereld van de mensen tegenover die zich afvraagt: moeten we wel iedereen willen vaccineren, kunnen we het überhaupt halen om iedereen te vaccineren? Vanuit de markt speelt dan ook mee: als je voor iedereen het vaccin koopt, is de prijs per vaccin veel lager, dan wanneer je slechts voor de doelgroep van 10.000 mensen het vaccin inkoopt. Je moet altijd op zoek naar de verschillende invalshoeken en hoe je die bij elkaar kunt brengen.”

Als we kijken naar het RVP buiten het HPV-programma, dan laat de overgrote meerderheid van de ouders zijn kinderen vaccineren. Denk je dat de meeste ouders er bewust mee bezig zijn?

“Ja, je kunt namelijk  niet onbewust je kinderen laten vaccineren. Ik denk wel dat veel ouders er niet heel veel tijd aan besteden. Het wordt aangeboden door de overheid, het is gratis, ik heb het zelf ook gehad, het is tegen ziekten, het zal dus wel goed zijn. Vergelijk het water dat uit de kraan komt, daar denk je ook niet over na of het goed is.”

De discussie over vaccinaties is wel groter geworden. Als je een ding moet noemen waardoor dat komt, wat is dat dan?

“Als ik één ding moet noemen: de ziekten zijn onzichtbaar. In vaccinatiekringen is dat ook een standaardhypothese. Je kunt dat heel goed zien aan HPV-besmetting. Daar kun je de gevolgen niet direct van zien. Daar tegenover staan meningokokken en het beeld van hersenvliesontsteking. Qua sterfte en ziekte vormen meningokokken een veel kleiner probleem dan HPV. Toch stelt niemand vragen over wat in het vaccin zit of stelt dat je er moe door kunt worden, dat speelt helemaal niet.

Ik vind dat dus een mooi voorbeeld dat de hypothese -over het niet zichtbaar zijn van de ziekten - goed ondersteunt.

Je kunt wel allerlei pogingen doen om een ziekte het op het vizier te krijgen, maar toch is dat heel moeilijk. Vroeger kende bijvoorbeeld iedereen wel iemand met polio. Dat is een heel sterk beeld. Daar kun je een video tegenover zetten of een bulk aan voorlichting. Maar dat komt nooit zo binnen als wanneer je zelf de persoon kent.”

Maar iedereen kent wel iemand met griep, toch laten veel mensen zich daar ook niet tegen vaccineren.

“Ik heb wel eens het idee dat we een beetje verwend geraakt zijn. Veel mensen eisen dat een vaccin volledige bescherming biedt tegen een ziekte, dat is bij het griepvaccin niet het geval en daarom willen veel mensen hem niet. Ik vind dat een vreemd gedachtegang, want deze eis stellen we aan geen enkel ander geneesmiddel, behalve dus aan vaccins.

We leggen de lat extreem hoog. Als we kijken naar preventie werkt eigenlijk niets 100% en toch eisen we dat wel van vaccinaties. Difterie en polio zien we niet meer in Nederland. Maar het griepvaccin beschermt niet volledig, HPV-vaccin beschermt voor ongeveer 70%, kinkhoest-vaccin beschermt niet blijvend en daar hebben we dus kennelijk moeite mee.”

Hoe ziet jouw baan er eigenlijk uit?

“Ik ben manager van het RVP. Maar het programma kun je eigenlijk in drieën delen. Je hebt het reguliere programma, waarin je moet zorgen dat mensen hun vaccinaties krijgen en de inkoop goed gaat. Dat deel loopt en daar zijn DVP (Dienst Vaccinvoorziening en Preventieprogramma’s) en de jeugdgezondheidszorg vooral mee bezig. Op dat gebied moet ik vooral problemen oplossen. Dan heb je de wijzigingen in het programma. Dat is op dit moment heel veel, zoals het rotavirus, de maternale kinkhoestvaccinatie, meningokokken en een verandering in HPV-vaccinatie.

Het derde onderdeel is er eigenlijk pas de afgelopen jaren bij gekomen. De omgeving heeft tegenwoordig heel veel vragen en meningen over vaccinaties. In die contacten, ook perscontacten ben ik een centrale spil.”

Het derde punt, de contacten, kwam er dus bij. Wilde je dat wel oppakken?

“Dat kwam naar me toe, maar ik heb het ook opgezocht. Mijn voorganger heeft op een gegeven moment een brief gemaakt voor de Tweede Kamer, over hoe het gaat met het RVP. Dat ging volledig geruisloos voorbij. Zoiets is tegenwoordig onvoorstelbaar. Alle rapporten over het programma worden zorgvuldig gewogen, ze moeten langs de staatssecretaris en alle rapporten en ontwikkelingen krijgen veel aandacht van media. Die aandacht is echt geëxplodeerd.”

Hans portret 1915 thumb.jpg

Kun je die aandacht nog aan?

“Dat moeten we gaan bekijken. Door de grote hoeveelheid veranderingen moet er veel gebeuren. Als je 17-, 18-jarigen wilt oproepen, heb je dat niet zomaar geregeld. Ook de samenwerking met docenten op scholen is een lang - en trouwens ook leuk - traject. Dat kost veel tijd en is allemaal nieuw. Dus we moeten kijken hoe we dat gaan doen.”

Je noemde dat je problemen moet oplossen. Om welke problemen gaat het dan?

“Gelukkig gaat het niet zo vaak fout. Het kan echter gebeuren dat bij een groepsvaccinatie er iemand niet is gevaccineerd, maar je weet niet wie, wat ga je dan doen? Of er is een probleem met een koelkast waar vaccins in bewaard worden, welke maatregelen neem je dan? Of een klacht van een ouder, omdat een kind niet naar een groepsessie kan komen en er geen directe oplossing is. Het zijn vaak kleine problemen en vaak is de oplossing om mensen met elkaar in contact te brengen.”

Zijn vaccinaties speciale behandelingen?

“Een vaccinatie is een medische handeling. Iedereen heeft recht op gesprek, uitleg en begeleiding als hij of zij dat wil. Dat is ook een reden waarom ik zelf niet zo blij ben met grote groepsvaccinaties. Groepsvaccinaties zijn prima als je te maken hebt met een uitbraak en snel grote groepen moet vaccineren. Maar we laten eigenlijk elke dag op de consultatiebureaus zien dat het beter, individueler, kan. Je ziet ook zelden dat er iets echt mis gaat op het consultatiebureaus.”

Waarom bestaan er nog steeds groepsvaccinaties?

“De jeugdgezondheidszorg voert de vaccinatieprogramma’s uit. Bij de 9-jarigenvaccinaties zie je dat de opkomst hoog is, maar bij de HPV-vaccinatie niet. De gedachte is dat groepsvaccinaties kostenbesparend zijn. Maar er is ook geen vanzelfsprekend alternatief, omdat er geen consulten zijn  in de Jeugdgezondheidszorg waar alle adolescenten naar toe komen. Je moet dus iets nieuws creëren. Dat is niet eenvoudig, maar gelukkig komt er langzaam maar zeker beweging in.”

Inenten bij de tandarts?

Lacht. “Nou dat soort creatieve ideeën hebben we wel nodig. Het meest voor de hand ligt om na te gaan waar jongeren al zijn. Op school dus. Daar hebben we echter een probleem. In Nederland hebben we vrijheid van onderwijs. En daardoor kom je als overheid niet zomaar een school binnen. Kijk je naar Engeland of Frankrijk, dan heb je daar staatsonderwijs en op scholen is er vaak een school nurse. Dat is een heel andere situatie. We kijken echter wel of we iets met scholen kunnen, maar dat kunnen we niet landelijk regelen.”

Kunnen er ook vaccins uit het RVP?

“We hebben niet het idee dat er een ziekte vanaf kan. Tot het moment dat een ziekte volledig is uitgeroeid, kan een ziekte altijd terugkomen. Dus vinden we het onlogisch om die ziekten eruit te halen. Waar we wel winst kunnen halen is om te kijken: kunnen we niet minder vaccineren of slimmer?

Een eerste stap is het vaccinatieschema van kinkhoest wijzigen voor kinderen waarvan de moeder al gevaccineerd is tijdens de zwangerschap. Dan kan er een vaccinatie bij het kind vanaf. Dat is denk ik de weg die weer meer gaan bewandelen.”

Krijg je ook vaak de vraag of er niet nog heel wat bij kan?

“We zijn in Nederland best behoudend om snel nieuwe vaccins in te voeren. Er is op dit moment veel discussie over meningokokken B. We weten nog niet of je met meningokokken B-vaccinatie bereikt wat je hoopt. We bekijken zodoende nog de ontwikkelingen.

Met bijvoorbeeld het rotavirus was men minder behoudend. De staatssecretaris besloot dat in ieder geval de belangrijkste risicogroep het vaccin moeten kunnen krijgen. Dat is eigenlijk ook een behoudende vorm, want het had ook breder ingevoerd kunnen worden.

Het is dus steeds een afweging en je moet het programma uit kunnen leggen. Voeg dus geen vaccinaties toe die niet echt nodig zijn. Je loopt anders het risico dat mensen het hele programma in twijfel trekken door een enkele vaccinatie die zij niet nodig vinden.”

Wat maakt jouw baan zo leuk?

“Het motiveert me echt dat ik aan iets werk, dat bijdraagt aan het voorkomen van echt nare ziekten. Ik vind het ook erg leuk dat ik met heel veel mensen samenwerk. Het RVP is echt iets van de samenleving en daardoor moet ik vaak overleggen met artsen, docenten of burgers. Het is steeds weer iets anders.”

K. Kosterman, eindredacteur Infectieziekten Bulletin

Infectieziekten Bulletin, jaargang 30, themanummer Vaccinaties, nummer 3, april 2019