Overwegingen bij vaccinaties van inwoners regio Zuid-Holland Zuid

Vaccinatie wordt gezien als één van de meest effectieve gezondheidsmaatregelen.(1) De vaccinatiegraad - i.e. dat wil zeggen het aandeel zuigelingen, kleuters en schoolkinderen dat de vaccinaties uit het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) krijgt - is nog steeds hoog. Maar er is de laatste jaren wel sprake van een lichte daling: de vaccinatiegraad van BMR (bof, mazelen en rodehond) bij 2-jarigen daalde van 96% in 2015 naar 93% in 2018. Een hoge vaccinatiegraad is belangrijk om groepsimmuniteit te behouden.2 Wanneer veel mensen zijn ingeënt tegen een infectieziekte, komt deze ziekte minder vaak voor (groepsbescherming). Ook kwetsbare mensen en mensen die (nog) niet zijn ingeënt, lopen dan minder risico de ziekte te krijgen. Een multidisciplinaire werkgroep bestaande uit medewerkers van GGD Zuid-Holland Zuid en Jeugdgezondheidszorg heeft onderzoek gedaan naar overwegingen van ouders om hun kinderen wel of niet te laten vaccineren. 

Ook in de regio Zuid-Holland Zuid daalde de vaccinatiegraad de afgelopen jaren licht. In deze regio is de vaccinatiegraad  van oudsher al lager dan in de rest van het land. Dit komt omdat de regio in het gebied van de bible belt ligt.  De vaccinatiegraad van BMR in deze regio daalde van 93% in 2015 naar 90% in 2018. Naar aanleiding van vragen hierover vanuit de gemeenten en het feit dat de financieringsstroom van het RVP gewijzigd werd, organiseerde de GGD Zuid-Holland Zuid in oktober 2017, samen met het Regionaal Laboratorium Medische Microbiologie (RLM), een bijeenkomst over het belang van vaccineren. Een belangrijke conclusie na afloop was dat ouders op basis van informatie een afgewogen keuze kunnen maken over het wel/niet laten vaccineren van hun kinderen. De Jeugdgezondheidszorg (JGZ) speelt hierbij een belangrijke rol en JGZ-medewerkers moeten de ruimte krijgen om met ouders hierover te kunnen praten.

Naar aanleiding van de bijeenkomst werd in 2018 door een multidisciplinaire werkgroep van GGD- en JGZ-medewerkers een projectplan opgesteld om in de zomer van 2019 een public-health-strategie te kunnen presenteren met adviezen - op individueel -, groeps- en institutioneel niveau - over interventies om de vaccinatiegraad te stabiliseren, dan wel te verhogen. Hiervoor is het nodig om inzicht te hebben in de overwegingen van ouders om hun kinderen wel of niet te laten vaccineren. Ouders baseren zich hierbij op verschillende informatiebronnen. Dit betekent dat interventies ter stabilisering dan wel verhoging van de vaccinatiegraad op die overwegingen en informatiebronnen moet worden afgestemd.(3) Hiernaar hebben wij onderzoek gedaan onder een groep van 2.530 ouders uit de regio.

Methode

In september 2018 kregen 4.788 leden van het inwonerspanel GGD Zuid-Holland Zuid via de mail een uitnodiging met een link naar een digitale vragenlijst. De vragenlijst stond 3 weken online. Halverwege deze periode hebben we degenen die de vragenlijst nog niet hadden ingevuld een herinnering gestuurd. De vragenlijst bestond uit een combinatie van gesloten en open vragen, waarbij de respondenten konden aangeven of ze kinderen hadden, of die gevaccineerd waren, welke overwegingen daarbij een rol hadden gespeeld en welke bronnen zij hadden gebruikt om informatie over vaccineren te verkrijgen. Bij de 2 laatste vragen konden de respondenten meerdere opties aanvinken. De antwoorden van de vragenlijst hebben we geanalyseerd met SPSS versie 23.

Resultaten

2.530 (53%) van de 4.788 panelleden hebben de vragenlijst ingevuld. In tabel 1 staan een aantal achtergrondkenmerken van de respondenten.

  • Er waren meer vrouwen (76%) dan mannen (24%) die de vragenlijst hadden ingevuld
  • De meeste respondenten (39%) waren 30-39 jaar.
  • 1.806 van de respondenten (71%) hadden (een) kind(eren) onder de 18 jaar (figuur 1).
  • Driekwart van de respondenten met kind(eren ) gaf aan dat hun kind(eren) alle vaccinaties had(den) gekregen.
  • 57% van de respondenten waarvan de kinderen nog niet (volledig) waren gevaccineerd, gaf aan dit nog wel te laten doen. 13% gaf aan dat hun kinderen nog aantal vaccinaties zouden krijgen, 21% was niet van plan om (verder) te vaccineren en 9% twijfelde nog.

Tabel 1. Achtergrondkenmerken respondenten

Kenmerkenn= 2.530
Geslacht
man604 (24%)
vrouw1.926 (76%)
Leeftijd
19 t/m 29 jaar227 (9%)
30 t/m 39 jaar978 (39%)
30 t/m 39 jaar600 (24%)
50 t/m 59 jaar228 (9%)
60 t/m 69 jaar264 (10%)
70 t/m 79 jaar196 (8%)
80 t/m 89 jaar36 (1%)
Opleidingsniveau
laag431 (17%)
gemiddeld924 (36%)
hoog1.189 (47%)
Subregio woonachtig
Drechtsteden1.137 (45%)
Hoeksche Waard562 (22%)
Alblasserwaard-Vijfheerenland831 (33%)

 

Figuur 1. Verdeling van het aantal kinderen onder de panelleden met kinderen tot 18 jaar

Tabel 2 geeft aan welke overwegingen respondenten het belangrijkste vonden om zijn/haar kind(eren) wel/niet te vaccineren. De meest genoemde overweging was het beschermen van hun kind tegen ziekten (82%). In figuur 2 staan de overwegingen van de respondenten om hun kinderen wel/niet/verder te laten vaccineren.80% van de respondenten met kinderen tot 18 jaar had een informatiebron over vaccineren geraadpleegd. In tabel 3 staan deze informatiebronnen. De jeugdarts of jeugdverpleegkundige van het consultatiebureau werden het meest geraadpleegd (53%). Andere informatiebronnen waren de huisarts (n=9), de Nederlandse Vereniging Kritisch Prikken (n=9) en de bijbel (n=10).Naast de vragen over de vaccinaties bij de kinderen van 0-18 jaar, werden ook vragen gesteld over de vaccinatiestatus van de respondenten zelf. 90% van de respondenten met kinderen jonger dan 18 jaar was volledige gevaccineerd,  4% gedeeltelijk, 5% was niet gevaccineerd, 1% wist of hij/zij als kind was gevaccineerd.79% van de kinderen van de respondenten die volledig gevaccineerd waren, waren ook volledig gevaccineerd. Dit percentage is aanzienlijk lager (36%) bij de kinderen van respondenten die zelf niet gevaccineerd waren.

Tabel 2. Overwegingen van ouders met kind(eren) onder de 18 jaar om kinderen wel/niet te vaccineren 

OverwegingN%
Ik wil mijn kind beschermen tegen ziekten door te vaccineren147782
Ik geloof dat vaccins effectief en betrouwbaar zijn117365
Ik vertrouw op de overheid en het advies van de (jeugd)gezondheidszorg86948
Ik vaccineer mijn kind om ook andere kinderen in de omgeving te beschermen85547
Ik maak graag mijn eigen keuzes26615
Ik zie vaccinaties als een geschenk van God23613
Ik doe hetzelfde als mijn ouders hebben gedaan19111
Ik vind dat vaccinatie een natuurlijk proces aanspreekt in het lichaam18210
Ik stel vragen bij de informatie vanuit de overheid1719
Ik denk dat vaccinaties stoffen bevatten die niet goed zijn voor de gezondheid van mijn kind1659
Ik ben bang dat vaccins ernstige bijwerkingen kunnen veroorzaken bij mijn kind1629
Ik denk dat er heel veel geld wordt verdiend met vaccineren1257
Andere overweging1156
Ik geloof dat het Gods wil is om niet te vaccineren362

 

 

Figuur 2. Vaccinaties onder panelleden met kinderen tot 18 jaar en het plan om kind(eren) nog te vaccineren

Aan de respondenten die geen kinderen hadden in de leeftijd van 0-18 jaar hebben we gevraagd of zij vonden dat iedereen gevaccineerd zou moeten worden/zijn.►86% zei ja op deze vraag omdat

  • Vaccinatie biedt de beste bescherming tegen infectieziekten, niet alleen voor jezelf maar ook voor anderen.
  • De toegediende vaccinaties zijn bedoeld om diverse mogelijke ziektes tegen te gaan. Ieder zou daar gebruik van moeten maken. Het vaccineren zou moeten leiden tot een kostenverlagende post in de huidige zorg.
  • De wetenschap en kennis vergaard door de mensheid in de loop van honderden jaren moet volkomen benut worden - vaccinaties zijn er niet voor niets.
  • Ziektes die eigenlijk niet meer voor komen, komen terug als men niet vaccineert

►9%  zei nee omdat

  • Als je persoonlijke redenen hebt om een bepaalde vaccinatie te weigeren dan moet dat gerespecteerd worden
  • Ik heb ernstige twijfels over dat alle vaccinaties ook echt noodzakelijk zijn. In zo'n gezond en hygiënisch land. De farmaceutische industrie is mijn inziens veel te veel bepalend in deze miljarden industrie
  • Er wordt op dit moment veel te veel en te vroeg gevaccineerd.
  • Vaccineren is maatwerk, net als medicijnen geven. Het is ook heel gezond als je als kind de kinderziektes doormaakt, dan ben je namelijk voor de rest van je leven immuun, in tegenstelling tot vaccineren.
  • Laat de natuur zijn werk doen en probeer niet alles te manipuleren

►5% had geen mening.

Tabel 3. Geraadpleegde informatiebronnen met betrekking tot vaccineren door ouders met kind(eren) onder de 18 jaar

InformatiebronN%
De jeugdarts of jeugdverpleegkundige van het consultatiebureau96453
Folder over vaccineren van het RIVM76142
Familie en/of vrienden57432
Website van het RIVM43524
Andere internetbronnen35920
Wetenschappelijke artikelen33318
Traditionele media, zoals kranten of televisieprogramma's18710
Andere ouders van de kinderopvang en/of school1538
Andere bronnen1156

Discussie

Uit dit onderzoek blijkt dat  de bescherming van het eigen kind en de effectiviteit en betrouwbaarheid van de vaccins de belangrijkste redenen zijn voor vaccinatie. Aan de andere kant zijn de aanwezigheid van ongezonde stoffen in vaccins en het risico op ernstige bijwerkingen de belangrijkste redenen zijn om niet te vaccineren. Het consultatiebureau is de belangrijkste bron van informatie voor de ouders als het gaat om inwinnen van informatie over vaccineren.

Ouders die zelf gevaccineerd zijn, zullen hun kinderen eerder laten vaccineren dan ouders die niet gevaccineerd zijn. Slechts 11% gaf aan dat zij het besluit van hun ouders meenemen in hun eigen overwegingen om hun kind wel of niet te vaccineren (tabel 1).

Op basis van de gerapporteerde gegevens is geen vaccinatiegraad te berekenen.

Er zijn meerdere onderzoeken gedaan, zowel in Nederland als daarbuiten, naar de redenen van ouders om hun kinderen wel of niet te laten vaccineren en de informatie waarop ze hun besluit baseren.  (4,5,6,7) Maar voor zover wij weten,  is ons onderzoek het eerste onderzoek in Nederland dat regiobreed is uitgevoerd. De beweegredenen van de respondenten uit ons onderzoek verschillen niet veel van die uit de andere onderzoeken. Ondanks het feit dat onze regio in het gebied van de bible belt ligt, werd religie niet vaak genoemd als reden om niet te vaccineren. Dit kan komen doordat er onder de respondenten geen mensen waren met een dergelijke geloofsovertuiging. Deze uitkomst kwam niet geheel onverwacht voor onze collega’s van de afdeling infectieziektebestrijding. Tijdens de mazelenuitbraak in 2013 hadden zij al opgemerkt dat religie minder vaak werd genoemd als rede om niet te vaccineren. Ook is uit onderzoek al bekend dat de vaccinatiegraad onder bevindelijk gereformeerden per generatie toeneemt.(8)

Het kwam goed uit dat dit onderzoek werd gehouden op het moment dat er een landelijk discussie gaande was over vaccinatie (en eventuele verplichting ervan) in de politiek en in de media. Hierdoor waren mensen wellicht meer betrokken bij het onderwerp en sneller geneigd om daar hun mening over te geven. Desondanks was onze onderzoekgroep geen goede afspiegeling van de bevolking van de regio Zuid-Holland Zuid. Er zaten meer vrouwen dan mannen in en ze waren allemaal hoger dan gemiddeld opgeleid. De resultaten van dit onderzoek zijn dus niet één op één te vertalen naar de gemiddelde inwoner, maar geven wel een indicatie.

Omdat de reactiemogelijkheden via een vragenlijst beperkt zijn, is het van belang om aanvullend onderzoek te doen via focusgroepen. Het is de bedoeling dat wij in het voorjaar van 2019 3 focusgroepen samenstellen uit leden van het inwonerspanel van GGD Zuid-Holland Zuid die hadden aangegeven hier interesse in te hebben. Met deze focusgroepen zullen wij verder ingaan op het beslissingsproces ten aanzien van vaccinatie.

Uit dit onderzoek blijkt dat een aantal redenen om wel of niet te laten vaccineren door alle respondenten worden genoemd. Niettemin kunnen heel persoonlijke redenen ook een rol spelen. Daarom blijft het belangrijk om een-op-een gesprekken met ouders aan te gaan. Het consultatiebureau lijkt hiervoor de meest aangewezen plek.De multidisciplinaire werkgroep zal de uitkomsten van dit onderzoek mee in de ontwikkeling van de public-health-strategie

Auteurs

P.A. Verspui-van der Eijk (1), H.S. Bras (1), M. Stam (2) ,A.C. Nooijens (1), J.J. van Veelen (1), C. Krijgsman-van den Broek (1)

  1. 1. GGD Zuid-Holland Zuid
  2. 2. Consortium Rivas/Careyn

Correspondentie

e.verspui@dienstgezondheidjeugd.nl

Literatuur

  1. Maciosek MV, et al. Updated priorities among effective clinical preventive services. Ann Fam Med 2017;15:14
  2. Vaccinatiegraad en jaarverslag Rijksvaccinatieprogramma Nederland 2017, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), Rapport 2018-0008
  3. Externe Adviescommissie Vaccinatiebereidheid, In gesprek over vaccineren, februari 2018
  4. Yaqub O et al. Attitudes to vaccination: a critical review. Soc Science Med 2014;112:1-11
  5. Lehmann B et al. Informed decision making in the context of childhood immunization. Pat Education and Counseling 2017;100:2339-45
  6. Smith L et al. A systematic review of factors affecting vaccine uptake in young children. Vaccine 2017;35:6059-69
  7. Rondy M, et al, Determinants for HPV vaccine uptake in the Netherlands: A multilevel study. Vaccine 2010;28:2070–5 
  8. Spaan H et al. Increase in vaccination coverage between subsequent generations of orthodox Protestants in The Netherlands. Eur J Publ Health 2017;27:524-30

 

Infectieziekten Bulletin, jaargang 30, themanummer Vaccinaties, nummer 3, april 2019