Hoe groener de stad, hoe gezonder de inwoners

Water en groen in de stad leveren veel op: inwoners vinden verkoeling en zijn gezonder. Zowel vanuit de gezondheid als het klimaat bezien zijn water en groen van belang. Wel oppassen dat je het water in die waterspeelplaats niet oneindig circuleert of besmet water in een fontein rondpompt.

Zodra er in een stad gebouwd wordt, verdwijnen groen en water al snel naar de achtergrond. “Vaak stelt de gemeente een programma van eisen op voor de projectontwikkelaar met groene daken en bomen, waardoor woningen iets duurder worden”, zo schetst RIVM-onderzoeker Ton de Nijs. “Als vervolgens wordt onderhandeld met de projectontwikkelaar verdwijnt groen als eerste uit het plan omdat men niet goed weet wat de waarde is van groen in de stad.”

Groen is verkoelend en is goed voor de waterberging

De baten van groen zitten enerzijds in gezondere stadsbewoners, omdat groen een verkoelend effect heeft in hete zomers (door schaduw en verdamping van water), voor een betere omgevingskwaliteit zorgt en mensen aanzet tot wandelen en fietsen. Dat is goed voor hun gezondheid waardoor ze minder vaak naar de dokter gaan en minder vaak ziek zijn op hun werk. Die baten zijn te kwantificeren: elke vierkante meter stedelijk groen levert gemiddeld een gezondheidswinst van twee tot vijf euro per jaar op. Daarnaast is groen goed voor waterberging, waardoor de kosten voor riolering en afvalwaterzuivering dalen.

Klimaatadaptief bouwen

Om de opbrengsten van groen zichtbaar te maken ontwikkelt het RIVM een GroeneBatenPlanner, waarmee een gemeente groen en bebouwing in een plangebied kan invoeren en vervolgens ziet welke baten deze combinatie oplevert voor gezondheid en klimaat.

Dat is des te relevanter omdat de woningbouwopgave extreem hoog is en steden de open plekken volbouwen. “Als ze dat niet klimaatadaptief doen, creëren ze problemen wat betreft water en hittestress”, waarschuwt De Nijs. Hij pleit ervoor via de Omgevingswet te gaan regelen dat er meer rekening wordt gehouden met toenemende hitte en wateroverlast in de stad, bijvoorbeeld met groene daken of afkoppelen van hemelwaterafvoer.

Niet klimaatadaptief bouwen betekent problemen wat betreft water en hittestress

Klimaatadaptief bouwen betekent niet alleen meer groen, maar ook meer water. Daarom leggen gemeenten grachten, wadi's en vijvers aan om steeds hevigere regenbuien op te vangen en verschijnen er steeds meer waterstroompjes, waterspeelplaatsen en spuitertjes op de promenade. Die waterstructuur zorgt voor opvang van overtollig water en verkoeling in een oververhitte stad. Let daarbij wel op de waterkwaliteit, die kan gezondheidsrisico's veroorzaken, waarschuwt RIVM-onderzoeker Ciska Schets.

Klachten van fontein of grachtwater

Ciska Schets onderzoekt microbiologische risico's van stedelijk water. “In feite is het gewoon oppervlaktewater waar sommige micro-organismen in kunnen groeien”, legt ze uit. Soms kan stedelijk water besmet raken met rioolwater uit een overstort. “Bij een hevige regenbui overstroomt het riool als het ware en belandt het overschot in vijvers of grachten.” Ook kunnen uitwerpselen van vogels in het water belanden. Als oververhitte stadsbewoners de verkoelende nevel van een fontein opzoeken of in een gracht springen, kunnen ze daar ziek van worden. “Als het water verontreinigd is met feces kun je maagdarmklachten krijgen. Van andere bacteriën kun je huidklachten krijgen.”

Ook een onschuldig ogende waterspeelplaats kan risico's veroorzaken. Soms wordt het water gerecirculeerd en daarbij onvoldoende gezuiverd. Schets: “Dat heb je met die spuitertjes ook wel eens. Daar rennen kinderen door het water heen en dat water wordt hergebruikt uit een reservoir.”

"Stedelijk water is vaak gewoon oppervlaktewater waar sommige micro-organismen in kunnen groeien"

Waterkwaliteitscheck

De oplossing ligt deels in fysieke maatregelen en deels in communicatie. Zo doen gemeenten er verstandig aan vooral de overstorten te saneren op water waar inwoners regelmatig in zwemmen. Tegelijkertijd is het onmogelijk alle overstorten te saneren. Dan is het zaak inwoners erop te wijzen welk water ongeschikt is om te zwemmen. Bij waterspeelplaatsen wordt, zo vertelt Schets, nogal eens een helofytenfilter toegepast dat onvoldoende zuivert. Hoe doe je het dan wél goed? “Zorg er in ieder geval voor dat het water in beweging blijft, dat je geen dode hoeken met stilstaand water hebt en dat je de waterspeelplaats vult met schoon water.”

In De Waterkwaliteitscheck voor nieuwe en bestaande stedelijke concepten brengt het RIVM de risico's in kaart van allerlei vormen van stadswater. Voorjaar 2021 wil het RIVM een tool ontwikkeld hebben waarmee gemeenten eenvoudig hun waterontwerpen kunnen doorlichten om risico's te achterhalen en aan te pakken.

Lees meer over de Waterkwaliteitscheck

Algemene informatie over water

Gezonde stad

Tekst: Harry Perrée