Pneumokokkenprik voor ouderen van start in najaar 2020

Ouderen worden sneller en erger ziek van pneumokokken. Daarom krijgt iedereen die geboren is tussen 1 januari 1941 en 31 december 1947 een uitnodiging van de huisarts voor een gratis pneumokokkenprik in het najaar van 2020. RIVM-projectleider Margot Carpay: “Ons belangrijkste doel is ziekte, ziekenhuisopnames en overlijdens voorkomen.”

Elk jaar krijgen 10.000 mensen in Nederland een ernstige pneumokokkenziekte waarvoor opname in het ziekenhuis nodig is. Hiervan worden jaarlijks ongeveer 6.000 mensen van 60+ opgenomen in het ziekenhuis. Van hen overlijden ongeveer 900 personen.

De uitnodiging voor de pneumokokkenprik voor ouderen is dit jaar nieuw. De Gezondheidsraad adviseerde in 2018 om mensen van 60 tot 80 jaar te beschermen tegen pneumokokken. Niet iedereen kan in één keer worden uitgenodigd. Daarvoor zijn er niet genoeg vaccins. Daarom zouden in 2020 de mensen van 60, 65, 70 en 75 jaar een uitnodiging krijgen. Deze sprong in vijf jaar is ingegeven doordat het vaccin gedurende vijf jaar werkt.

In april 2020 besloot de Gezondheidsraad de oudste groep voorrang te geven, vanwege hun kwetsbaarheid voor COVID-19 én voor pneumokokkenziekte. Vandaar dat nu eerst de groep 73 tot 79 jaar wordt uitgenodigd voor vaccinatie.

'Met onze samenwerkingspartners kwamen we tot een goede inrichting van het programma'

Afweer neemt af

Margot Carpay (Centrum voor Bevolkingsonderzoek) vervult samen met Marloes Bongers (Centrum Infectieziektebestrijding) de rol van RIVM-projectleider implementatie pneumokokkenvaccinatie. Ook is ze programmamanager voor de griepvaccinatie. “Het is de bedoeling om uiteindelijk de hele groep van 60 tot 80 jaar beschermd te krijgen tegen pneumokokken. Mensen in deze leeftijdsgroep worden sneller en erger ziek. Bij het ouder worden neemt de afweer af. De pneumokokkenbacterie kan verschillende ziektes veroorzaken. In de groep ouderen komt longontsteking het meeste voor.”

Pneumokokkenziekte kan ook voor jonge kinderen extra gevaarlijk zijn. Vandaar dat zij via het Rijksvaccinatieprogramma een pneumokokkenprik krijgen. Ook risicogroepen – bijvoorbeeld mensen met sikkelcelziekte – krijgen al de pneumokokkenprik aangeboden.

Wat is pneumokokkenziekte?

Pneumokokkenziekte is een verzamelnaam voor een aantal ziekten die door pneumokokkenbacteriën worden veroorzaakt. Mensen die ziek worden kunnen bijvoorbeeld een (ernstige) longontsteking, bloedvergiftiging of een hersenvliesontsteking krijgen.

Volwassenen die ouder zijn dan 60 krijgen meestal longontsteking. Jonge kinderen krijgen meestal oorontsteking, neus-bijholte-ontsteking of longontsteking. Mensen met een ernstige pneumokokkenziekte worden opgenomen in het ziekenhuis.

De meeste mensen worden weer beter nadat ze een pneumokokkenziekte hebben gehad. Maar je kunt er ook aan overlijden. Ook als iemand is genezen van een pneumokokkenziekte, kan diegene gezondheidsklachten blijven houden. Zoals hart- en/of longproblemen.

Anders dan anders in de huisartsenpraktijk

Huisartsen versturen de uitnodiging voor de pneumokokkenprik aan de ouderen. Dit zal vaak tegelijk gebeuren met de verzending van de uitnodigingen voor de griepvaccinatie. Vaccinatie vindt plaats in oktober en november.

Margot Carpay: “De mensen die worden uitgenodigd voor de pneumokokkenprik komen ook in aanmerking voor de griepprik. Dan is het logistiek handig om beide vaccinaties te combineren op het spreekuur. De mensen hoeven dan maar één keer te komen.”

De organisatie van de vaccinaties is dit jaar extra ingewikkeld door de maatregelen rond het coronavirus. “Het zal de nodige inspanningen vragen bij de huisartsenpraktijk. Bij de griepprik staan mensen normaal gesproken in de rij. Hoe organiseer je dat nu in de praktijk, ook voor de pneumokokkenprik? Samen met de huisartsenorganisaties NHG en LHV keken we hoe je het spreekuur het beste kunt inrichten. Het is dit jaar echt anders dan anders.”

Regie en samenwerking

“Het RIVM heeft de regie in dit hele traject van de invoering,” zegt Margot Carpay. “We brengen partijen bij elkaar. Met hen kwamen we tot een goede inrichting van het programma. Ook verzorgt het RIVM de communicatie over de pneumokokkenvaccinatie voor algemeen publiek en de uitgenodigden voor de vaccinatie. En samen met de betrokken partijen werkten we aan deskundigheidsbevordering voor de uitvoerders. Ook dragen we zorg voor de monitoring en evaluatie.”

Zonder goede samenwerking met al die partijen kan het RIVM niet, benadrukt Margot Carpay. “Binnen het RIVM konden we de multidisciplinaire samenwerking tussen centra extra verstevigen. En met de externe partijen richtten we een structuur in waarin we konden samenwerken. Zo hadden we een projectgroep en een werkgroep die de materialen maakte, zoals een infographic voor de uitnodigingsbrief. In die werkgroep zaten onder meer huisartsenverenigingen NHG en LHV en de Stichting Nationaal Programma Grieppreventie.”

De verdere uitrol van de pneumokokkenvaccinatie voor andere leeftijdsgroepen is nog niet bekend door de gewijzigde situatie vanwege de COVID-19 pandemie. De Gezondheidsraad buigt zich nog over de planning.

Margot Carpay: “We hopen met de pneumokokkenvaccinatie straks 800 ziekenhuisopnames en 120 sterfgevallen per jaar te voorkomen. Dat is ons belangrijkste doel: ziekte, opnames en overlijdens voorkomen.”

Pneumokokkenprik voor ouderen in het kort

  • De pneumokokkenprik verkleint de kans op het krijgen van een pneumokokkenziekte.
  • Jaarlijks worden rond de 6.000 mensen van 60 jaar en ouder opgenomen met een pneumokokkenziekte. Hiervan overlijden 900 mensen. De pneumokokkenprik kan op termijn bij mensen van 60 jaar en ouder, ongeveer 800 ziekenhuisopnames en 120 sterfgevallen per jaar voorkomen.
  • Na een pneumokokkenprik is de kans om te overlijden door een ernstige pneumokokkenziekte kleiner.
  • De pneumokokkenprik geeft weinig en vooral milde bijwerkingen.
  • Een pneumokokkenprik is niet verplicht. Mensen kiezen zelf om wel of niet van het aanbod gebruik te maken.

Meer weten? Kijk op rivm.nl.