Rioolwater als graadmeter voor gezondheid
Al meer dan 20 jaar onderzoekt het RIVM rioolwater op sporen van ziekteverwekkers en andere stoffen, om zo meer inzicht te krijgen in de gezondheid van de Nederlander. Door de komst van COVID-19 is de Nationale Rioolwater Surveillance ingericht. Naast COVID-19 onderzoekt het RIVM rioolwatermonsters op medicijnresten, poliovirus en bacteriën die ongevoelig zijn voor antibiotica. En er zijn nog veel meer plannen. Ana Maria de Roda Husman: “Een verbreding naar leefstijl en niet-overdraagbare ziektes als diabetes is zeker mogelijk.” |
Voor COVID-19 komen twee keer per week rioolwatermonsters binnen vanuit alle rioolwaterinstallaties. Bij het laboratorium van Z&O worden de monsters onderzocht. Ana Maria de Roda Husman: “Het virus zit eerst in de ontlasting van mensen, pas daarna krijgen ze eventueel klachten. Bij ongeveer de helft van de mensen die het coronavirus bij zich hebben, zijn virusdeeltjes in de ontlasting te vinden. Via het toilet komen die in het riool terecht. Dus het rioolwater kan veel vertellen over de verspreiding van het virus. Ook nu er veel getest wordt is het onderzoek nuttig. De laatste weken zien we een daling. Maar er zijn ook locaties waar er een stijging te zien is.” Gegevens hierover zijn te vinden op het coronadashboard van de overheid. Daarop is per regio te zien hoeveel virusdeeltjes zijn aangetroffen, omgerekend naar 100.000 inwoners.
Diabetes en stress
Een virus of bacterie is niet het enige dat je kunt opsporen via de ontlasting in rioolwater. Ana Maria de Roda Husman: “We kunnen van alles aflezen aan de stoffen die in ontlasting of de urine zitten, via het rioolwater. Medicijnresten en drugsgebruik kunnen we erin zien. Maar ook stress en leefstijl zijn in rioolwater aan te tonen. Niet-overdraagbare ziektes zoals diabetes en bepaalde soorten kanker kun je ook in rioolwater zien. Nog niet alles wat mogelijk is wordt al gedaan, maar nu de infrastructuur in orde is, kunnen we naar verbreding kijken.” Die verkenning doet het RIVM samen met partijen als de STOWA (Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer) en de waterschappen. “Het mooie van dit onderzoek is ook dat het RIVM-breed is. Gezondheid, milieu en infectieziekten, alles komt samen,” zegt De Roda Husman. “Een goed voorbeeld van zo’n breed onderwerp is een gezonde leefomgeving. Breng je ergens verandering aan in de leefomgeving of krijgen mensen een andere leefstijl, dan kunnen wij dat mogelijk aflezen via rioolwateronderzoek.”
Onderwerpen voor rioolwateronderzoek op gebied van gezondheid, zowel bestaande thema's als nieuwe mogelijkheden.
Anoniem
Rioolwateronderzoek heeft voordelen ten opzichte van andere vormen van onderzoek. De Roda Husman: “De anonimiteit van mensen is gewaarborgd. Het is objectief. Verder hoef je mensen nergens mee lastig te vallen, het is een niet-belastende vorm van onderzoek. En in Nederland zijn bijna alle Nederlanders op de riolering aangesloten.”
'Krijgen mensen een andere leefstijl, dan kunnen wij dat mogelijk aflezen via rioolwateronderzoek.'
Wat nog verbeterd kan worden bij rioolwateronderzoek is het formuleren van een signaalwaarde, zoals die bijvoorbeeld bestaat voor de positieve testen en ziekenhuisopnames. Bij welke hoeveelheid virusdeeltjes in rioolwater is er bijvoorbeeld actie nodig? “Bij COVID-19 wil je net als bij andere stoffen een waarde weten wanneer je moet handelen, ook lokaal. En in samenhang met de andere indicatoren, zoals positieve testen. Zo zou er handelingsperspectief voor de GGD kunnen komen. Bijvoorbeeld extra testen. Daar wordt nu nog aan gewerkt.”
In samenhang
Rioolwateronderzoek staat dus niet op zichzelf. Het werkt goed in samenhang met andere monitors. Zo kom je tot een goede duiding. “Medicijnresten in rioolwater moet je in samenhang zien met de medicijnen die over de toonbank gaan. Voor andere onderwerpen doet een vragenlijst een deel van het onderzoek, en rioolwateronderzoek doet een deel. Als je alles samen neemt krijg je het beste beeld.”
“Rioolwateronderzoek is ook een mooi voorspellend instrument,” zegt De Roda Husman. “In de zomer van 2020 waren de corona-cijfers laag, maar wij zagen al lokale stijgingen in het rioolwater.”
Meer weten?
Coronadashboard rijksoverheid rioolwateronderzoek
Artikel over COVID-19 en het Nederlandse rioolwateronderzoek - The Lancet Gastroenterology & Hepatology. SARS-CoV-2 in wastewater: potential health risk, but also data source.
Artikel over bacteriën die ongevoelig zijn voor antibiotica in rioolwater - Science of the Total Environment. Nationwide surveillance reveals frequent detection of carbapenemase-producing Enterobacterales in Dutch municipal wastewater