Januari 2019 | Een samenwerking tussen Nederlands Jeugdinstituut (NJi), RIVM Centrum Gezond Leven, Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ), Kenniscentrum Sport, Movisie, Trimbos-instituut en Vilans
https://magazines.rivm.nl/2019/01/grip-op-preventie
Ester Naomi Perquin, dichter des vaderlands, schreef dit jaar een prachtige dichtbundel over politiewerk. Het eerste gedicht heet ‘Voor’. Het gaat over alle nare dingen die door toedoen van de politie niet zijn gebeurd. Elke zin in het gedicht is raak: Zoals: “Hier is de nooit betaalde prijs voor toeval, dronkenschap, loslippigheid”.
Preventie, het is een woord dat we makkelijk in de mond nemen, maar beseffen we altijd hoe belangrijk het is? Perquin brengt het woord op een ontroerende wijze onder de aandacht. Het idee voor het gedicht kwam tot stand na een late dienst van politieman Henk uit Deventer. Dit gedicht is ook toepasbaar op alle professionals die dag in dag uit proberen problemen op tijd te signaleren en te voorkomen dat deze uit de hand lopen.Dit e-magazine richt zich op het brede terrein van jeugdhulp, jeugdgezondheidszorg, gezondheidsbevordering, sport en bewegen, langdurige zorg en in het algemeen het sociaal domein. Het gaat om mensen die niet vereenzamen, over mensen die hun heup niet breken, over jongeren die niet te dik worden, over schulden die niet uit de hand lopen zodat mensen niet uit hun huis gezet worden, over kinderen die niet mishandeld zijn of gepest en over mensen met verstandelijke of psychiatrische problemen die niet aan de kant komen te staan.
"Omdat we er op tijd bij waren en wisten wat we moesten doen".
Uit ervaring weten we het nodige over wat werkt. Professionals hebben dit beschreven, wetenschappers hebben het onderzocht. Hun gezamenlijke inzichten leiden weer tot verbeteringen tot er sprake is van wat wij noemen: een effectieve interventie.Zeven kennisinstituten - het Rijksintsituut voor Volksgezondheid (RIVM), Kenniscentrum Sport, Movisie, Nederlands Jeugdinstituut (NJi), Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ), het Trimbos-instituut en Vilans - werken samen aan de kwaliteit van interventies en maken kennis over preventie op verschillende manieren beschikbaar voor gemeenten en professionals sloegen de handen ineen en ontsloten verschillende wegen naar kennis over preventie. Welke interventie is effectief? En hoe kiest u de juiste interventies voor uw (beleids)doelstellingen? In dit e-magazine zoomen wij in op 3 handige tools:
Interventies en databanken, net als preventie, krijgen pas inhoud in de praktijk. We hopen dat dit e-magazine daar aan bijdraagt. Voor vragen kunt u natuurlijk altijd terecht bij de medewerkers van de zeven betrokken instituten. Zij helpen u graag verder op weg. Laten we er samen voor zorgen dat er nog meer dingen niet gebeuren. Wij wensen u veel inspiratie!
De directies van het Samenwerkingsverband Erkenning van Interventies,
Met kennis en onderzoek maak je beter beleid, daar kwam staatssecretaris Paul Blokhuis (VWS) al achter toen hij nog wethouder in Apeldoorn was. Ook bij het recente preventieakkoord tegen roken, alcohol en overgewicht speelt wetenschap een grote rol. ‘Ik ben van de argumentatie, en niet van de onderbuik.’
Valpreventie bij ouderen loont. Vooral op het gebied van gezondheid, maar ook financieel. Samen met het Erasmus MC en Vilans ontwikkelde VeiligheidNL de Rekenhulp Valpreventie. De online Rekenhulp geeft een snelle indicatie van de kosten en baten van valpreventie.
Vallen staat bekend als een groot gezondheidsrisico onder ouderen. Niet alleen vanwege lichamelijke letsel. Angst voor een volgende val kan er bijvoorbeeld toe leiden dat ouderen in een sociaal isolement terechtkomen. Daarnaast is vallen een grote kostenpost. En die dreigt de komende jaren verder te groeien, vertelt Rob Nillezen, interim adviseur gezondheidsbevordering GGD regio Utrecht. ‘We zien het aantal valongevallen toenemen, onder andere als gevolg van de vergrijzing en doordat ouderen langer zelfstandig thuis blijven wonen. Door het groeiende aantal valongevallen neemt de druk op alle fronten toe: van spoedeisende hulp tot Wmo-voorzieningen.’
Bovenstaande afbeelding toont letsel door valongevallen onder 65-plussers in 2016. De afbeelding is afkomstig van de website van VeiligheidNL. Hier vindt u meer cijfers over valongevallen.
Valpreventie is altijd kosteneffectief
Valpreventie bestaat vaak uit een combinatie van interventies, zoals aanpassingen in woning en de woonomgeving, een beweegprogramma en medicatiebewaking. Er zijn inmiddels veel interventies op de markt die bewezen effectief zijn. Toch blijven investeringen in valpreventie nog te vaak uit, constateert Saskia Kloet van VeiligheidNL. ‘Valpreventie is altijd kosteneffectief, maar er zijn veel verschillende partijen bij preventie betrokken, zoals wijkteams, verzekeraars, huisartsen en fysiotherapeuten. Dat maakt de organisatie en financiering lastig. Wie betaalt wat, wie is waarvoor verantwoordelijk?’ De Rekenhulp Valpreventie maakt de kosten en baten van valpreventie inzichtelijk en laat zien hoe de besparingen verdeeld zijn over bijvoorbeeld mantelzorg, Wmo, Wlz en Zvw.
De Rekenhulp brengt het gesprek op gang.
Samen met het Erasmus MC en Vilans ontwikkelde VeiligheidNL de Rekenhulp Valpreventie. De online Rekenhulp geeft een snelle indicatie van de kosten en baten van valpreventie. En daar is behoefte aan, vertelt Nillezen. ‘Bij preventie gaan de kosten voor de baten uit. En de baten komen niet altijd terecht bij de partijen die investeren. De Rekenhulp laat zien waar investeringen nodig zijn en waar besparingen te verwachten zijn. Als duidelijk wordt dat veel besparingen bij de zorgverzekeraar terechtkomen, kan dat bijvoorbeeld aanleiding zijn om eens te praten over de financiering van een beweegprogramma. De Rekenhulp brengt het gesprek op gang.’
Eenvoudig in het gebruik
‘De Rekenhulp is heel eenvoudig in het gebruik’, vertelt Nillezen. ‘Je bepaalt de doelgroep, de omvang en de partij die de doelgroep opspoort. Daarna zie je direct de belangrijkste uitkomsten. Vervolgens kun je een rapportage downloaden met uitgebreidere cijfers en een toelichting op de berekening.’ Een sterke eigenschap van de Rekenhulp is volgens Nillezen de aandacht voor het opsporen van ouderen met een valrisico. 'Er zijn meerdere scenario’s mogelijk om de doelgroep op te sporen, met uiteenlopende kosten en effecten. De Rekenhulp helpt om daarin een keuze te maken.’
De rapportage staat ook stil bij de interventies die nodig zijn om de berekende besparingen en gezondheidswinst te behalen. Kort samengevat: een combinatie van een effectief beweegprogramma met wetenschappelijk onderbouwde ingrepen zoals aanpassingen in huis en de omgeving. Nillezen hoopt dat de Rekenhulp gevoed blijft worden met de praktijkervaringen van gemeenten die investeren in valpreventie. ‘Dat vraagt van gemeenten dat ze hun gegevens delen. Maar daar krijgen we met zijn allen iets voor terug: inzicht in de werkelijke kosten en baten van valpreventie. De huidige Rekenhulp is een goede eerste stap.’
Probeer de Rekenhulp Valpreventie uit op de website van VeiligheidNL
Wilt u aan de slag met gezondheid in uw gemeente, dorp of wijk? Honderden interventies zijn inmiddels erkend en dus direct toepasbaar. In onderstaand overzicht ziet u waar u terecht kunt.
Het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) verzamelde al ruim 200 erkende interventies voor hulp bij problemen met opgroeien en opvoeden in de Databank Effectieve Jeugdinterventies.
Aan de slag met jeugdgezondheid? Het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ) biedt toegang tot ruim 50 erkende interventies in een interventiebibliotheek.
Op Loketgezondleven.nl van het RIVM vindt u ruim 350 erkende leefstijlinterventies en interventieoverzichten op diverse leefstijlthema’s zoals overgewicht, drugs of seksuele gezondheid.
Op zoek naar sport- en beweegaanbod? Bezoek dan de databank van Kenniscentrum Sport. Ruim 200 interventies voor verschillende doelgroepen: sport en beweeginterventies.nl
Ook in het sociale domein zijn al veel erkende interventies beschikbaar. Movisie verzamelde er meer dan 120. Alle interventies worden op minstens twee plekken in Nederland toegepast. Ze zijn verdeeld over 12 thema's, van Buurtontwikkeling tot Vrijwillige inzet: Databank Effectieve sociale interventies.
In de databank Erkende interventies GGZ van het Trimbos-instituut vindt u meer dan twintig erkende GGZ-interventies, verdeeld over de verschillende erkenningsniveaus.
Zoekt u interventies die specifiek gericht zijn op langdurige zorg voor ouderen of mensen met een beperking? Bekijk dan de ongeveer 20 tot nu toe erkende interventies die Vilans op een rij heeft gezet in de Databank Interventies.
Toepassing van erkende interventies bij het terugdringen van criminaliteit leidt tot preventie, gedragsverandering en recidivevermindering. Het NJi, Movisie en het Trimbos-instituut verzamelden ze in een aparte interventiedatabank op Justitiele interventies.nl.
Daar vindt u meer dan twintig erkende justitiële interventies voor kinderen, jongeren en volwassenen.
Integraal werken aan gezondheid in de wijk gaat niet vanzelf. Versnippering is een bekend probleem: er gebeurt van alles maar focus ontbreekt. De nieuwe toolkit Preventie in de wijk helpt om met bewoners en betroken partijen tot een samenhangende aanpak te komen.
De toolkit Preventie in de wijk bestaat uit drie tools
Krachtiger beleid
Vaak gebeurt er al heel veel in een wijk. De toolkit helpt om op één of enkele thema’s te focussen, waardoor de aanpak minder gefragmenteerd en dus krachtiger wordt. De data- en preventiewijzer helpt daarbij, vertelt Ilse Storm, adviseur integraal gezondheidsbeleid bij het RIVM. ‘Per thema zie je welke databronnen je kunt raadplegen voor wijkgegevens en welke erkende interventies je kunt inzetten.’
"Bekijk eerst goed met welke wijk je te maken hebt en welke mensen er wonen"
Een nieuwe benadering
Dat scheelt veel uitzoekwerk en overlegrondes, weet Patrick Klaassen, gezondheidsmakelaar bij GGD Gelderland-Zuid. Als lid van het gebruikerspanel heeft hij feedback gegeven op eerdere versies. Hij is enthousiast. Vooral de wijktypen ziet hij als een aanwinst: ‘Echt een nieuwe benadering voor een wijkgerichte aanpak. Per wijktype beschrijft de toolkit een herkenbaar preventiethema en de integrale aanpak die daarbij past.’
De wijk als uitgangspunt
In de praktijk begint het proces gewoontegetrouw vaak met cijfers, vertelt Storm. ‘De toolkit kiest een andere benadering: bekijk eerst goed met welke wijk je te maken hebt en welke mensen er wonen.’ Dat brengt het gesprek met bewoners en betrokken partijen in de wijk op gang, vertelt zij. ‘Zij kennen de omgeving als geen ander. Dat maakt het onderwerp tastbaarder dan wanneer je over abstracte cijfers begint. Zo kunnen ze beter meedenken.’
Concrete aanleiding
Klaassen noemt het voorbeeld van een leegstaand schoolgebouw in Tiel, waar de gemeente omwonenden vroeg om ideeën in te dienen en in gesprek te gaan. ‘Bewoners zijn niet gewend om op wijkniveau over gezondheidsbevordering na te denken. Maar zo’n leeg schoolgebouw biedt een concrete aanleiding om dat alsnog te doen. Het gesprek gaat vervolgens niet alleen over het gebouw maar ook over de wijk: wat is het verhaal, wat speelt er?’
Gezonde leefomgeving
Hij heeft in zijn werk veel te maken met kleine dorpen en kernen. Voor dit type ‘wijk’ werkt de toolkit het thema eenzaamheid uit met een vertaalslag naar passende interventies. De wijk is een goed uitgangspunt, vindt hij. ‘Dat sluit aan op de groeiende aandacht voor een gezonde leefomgeving, onder andere naar aanleiding van de nieuwe Omgevingswet. Dat biedt kansen voor integraal beleid, waar gezondheid en ruimtelijke ontwikkelingen elkaar versterken.’
In overleg met bewoners
De voorgestelde interventies in de toolkit zijn vooral bedoeld ter inspiratie, benadrukt Storm. ‘Maatwerk blijft belangrijk. Daarover ga je in overleg met bewoners en betrokken partijen.’ Hun betrokkenheid is wat Klaassen betreft de belangrijkste succesfactor. ‘Samen met partijen en bewoners ga je het gesprek aan. Als je bewoners daar niet bij betrekt, loop je kans dat je alsnog de plank misslaat.’
De toolkit is onderdeel van de Handreiking Gezonde Gemeente. Download de Toolkit Preventie in de wijk
Aan kiezen van de juiste preventieve interventies gaan enkele belangrijke vragen vooraf. Zoals: wat willen we precies voorkomen en wat doen we al op dat gebied? Preventiematrixen maken het antwoord inzichtelijk. Robbert Moorman, adviseur sociaal van gemeente Zeist, probeerde ze uit.
Preventiematrixen laten zien welke preventieve interventies een gemeente of wijk inzet op het gebied van gezondheid, veiligheid en participatie. Niet alleen voor mensen met problemen, maar ook voor mensen die (nog) geen problemen hebben. Want juist daar kan preventie zijn werk doen.
De matrixen zijn ontwikkeld door de landelijke werkgroep Preventie en Vroegsignalering, die op verzoek van VWS en VNG is opgericht om preventie concreet te maken. Naast verschillende kennisinstituten zijn enkele gemeenten lid van de werkgroep. Namens de gemeente Zeist schoof adviseur sociaal domein Robbert Moorman aan. Hij heeft de matrixen al in de praktijk uitgeprobeerd.
Wat was jullie aanleiding om met de preventiematrixen te werken?
‘We zijn in Zeist op verschillende thema’s actief bezig met preventie. Maar we wilden graag een stap voorwaarts maken. Hoe kun je integraal op preventie sturen? Waarin kunnen we het best investeren? Daarbij wilden we voorkomen dat onze aandacht in het sociale domein vooral uitgaat naar het oplossen van problemen. We willen die problemen vooral voorkomen.’
Wat bedoel je daarmee?
‘Het is belangrijk om verschillende preventieniveaus te onderscheiden. Aan de ene kant heb je interventies die gericht zijn op mensen met ernstige problemen. Aan de andere kant heb je preventie onder mensen zonder problemen. En binnen die groep kun je weer onderscheid maken tussen mensen met en zonder risico’s. Want ook preventie onder gezonde mensen verdient aandacht, al ligt dat vaak niet voor de hand.’
Hoe zijn jullie te werk gegaan met de matrixen?‘Er zijn matrixen op het gebied van gezondheid, veiligheid en participatie voor drie verschillende doelgroepen: jeugd, volwassenen en ouderen. We hebben per thema twee sessies gehouden met partners in de wijk, zoals de welzijnsstichting, thuiszorgorganisaties, GGD en scholen. Samen hebben we geïnventariseerd wat er al gebeurt op het gebied van preventie. Door al die activiteiten in een matrix onder te brengen, kun je zien waar al veel gebeurt en waar misschien nog activiteiten ontbreken.’
Kun je een voorbeeld geven?
‘De sessie over de doelgroep ouderen maakte duidelijk dat we meer kunnen doen voor mensen met risico op beperkte zelfredzaamheid. Naar aanleiding daarvan denken we nu bijvoorbeeld na over signalerende huisbezoeken onder 75-plussers. Ook in het thema armoede ontdekten we dat er extra aandacht nodig is voor risicogroepen, zoals chronisch zieken en mensen met alleen AOW. En in het algemeen is de conclusie dat er nog veel versnippering is. We kunnen winst behalen door preventieve interventies beter op elkaar af te stemmen.’
Maakt het instrument het kiezen van goede interventies makkelijker?
‘Ja, zo wordt zichtbaar waar activiteiten ontbreken. In de databanken kun je vervolgens op zoek naar effectieve interventies. Je kunt het ook omdraaien: eerst in de matrix verzamelen welke effectieve interventies het beste passen bij de lokale situatie en die vervolgens vergelijken met het huidige aanbod. Het zou wat dat betreft helpen als erkende interventies ook in de matrixen worden ondergebracht. Tot die tijd zijn de matrixen een laagdrempelig hulpmiddel om het gesprek over preventie op gang te brengen.’
Aan de slag met preventiematrixen? U vindt ze online bij het NCJ
Sociaal en fysiek welzijn beïnvloeden elkaar, dus verbinding tussen sociaal werk en gezondheidszorg is een logische stap. De InterventieWijzer Sociaal en Gezond van Movisie helpt professionals en beleidsmakers een goede verbinding te maken tussen de eerstelijns gezondheidszorg en het sociaal werk.
Er zijn mooie voorbeelden van interventies beschikbaar die zowel aan gezondheidsdoelen als aan sociale doelen werken. Zo is er bijvoorbeeld Be Interactive waarin migrantenvrouwen samen hardlopen en tegelijkertijd werken aan de versterking van hun sociale positie. Deze en andere voorbeelden vindt u in de InterventieWijzer Sociaal en Gezond van Movisie.
Sociaal en gezond verbonden
Bora Avrić is bij Movisie verantwoordelijk voor de samenstelling en het beheer van de InterventieWijzer. Hij vertelt dat er erkende interventies in zijn opgenomen, interventies dus ‘die goed beschreven en overdraagbaar zijn en waarvan de effectiviteit voor bepaalde groepen is bewezen.’ Bij de samenstelling is vooral gekeken naar wat professionals helpt als ze een verbinding willen maken tussen sociaal en gezond. ‘We hoefden niet van nul af te beginnen, maar hebben gebruik kunnen maken van het Movisie dossier Wat werkt bij Sociaal en Gezond. In dat dossier staan erkende interventies die sociaal werkers en gezondheidsprofessionals gebruiken om het sociale en het gezonde aan elkaar te linken.
Vervolgens is ingezoomd op factoren die bijdragen aan de gezondheid van mensen, deze zijn geclusterd in de InterventieWijzer naar het voorbeeld van het Participatiewiel. Het Participatiewiel biedt inzicht in de verbinding tussen het beschikbare aanbod en de participatiedoelen van mensen en laat de samenhang zien in activiteiten en wettelijke kaders. Alle leefgebieden, zoals gezondheid, sociale contacten, betaald werk en dagbesteding, zijn in het Participatiewiel meegenomen.
Grotere aandacht voor InterventieWijzer
Alle in de InterventieWijzer opgenomen interventies voorzien in een betere verbinding tussen de eerstelijns gezondheidszorg en het sociaal werk. ‘Ze zorgen er bijvoorbeeld voor dat de huisarts eenzame mensen ook doorverwijst naar een sociaal professional. Die vervolgens samen met cliënt kijkt naar wat er gedaan kan worden om zijn isolement te doorbreken.’Avrić vindt dat lokale beleidsmakers meer met de InterventieWijzer kunnen doen. ‘Het is namelijk prima te gebruiken om verbindingen te leggen in beleid dat aan beide domeinen raakt.’De uitdaging voor de komende jaren is om de InterventieWijzer meer onder de aandacht te brengen, van professionals en beleidsambtenaren. Avrić ziet veel heil in bijeenkomsten om de samenwerking tussen zorg en welzijn te stimuleren. ‘Primair doel van die bijeenkomsten zou moeten zijn, om gezamenlijk te kijken naar wat er lokaal nodig is, wat er al gedaan wordt, wat beter kan en hoe de samenwerking tussen zorg en welzijn meer vorm kan krijgen. En last but not least welke interventies passend zijn. Vooral bij dat laatste kan de InterventieWijzer tot grote steun zijn.’
Dynamisch en up to date
Ook de opname van meer praktijkvoorbeelden kan de reikwijdte van de InterventieWijzer ten goede komen. Interventies die (nog) niet aan alle vereisten voldoen om in een databank te worden opgenomen, maar wel lijken te werken. Bovenal geldt echter dat de InterventieWijzer inhoudelijk actueel blijft.’ Een voortdurende update is nodig zodat de InterventieWijzer kan doen waarvoor het is opgezet: interventies verbinden die direct of indirect de fysieke en sociale gezondheid van mensen bevorderen.
Nieuwsgierig? Lees meer over de InterventieWijzer.