November 2018 | Een uitgave van het Nederlands Huisartsen Genootschap en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu over de opbrengsten van het project Preventie in de Buurt (2016-2018).
https://magazines.rivm.nl/gezond-leven/2018/11/samenwerken-aan-gezondheid-de-wijk-loont
De opbrengsten uit het project Preventie in de Buurt (2016-2018) van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) en partners, ondersteunen jou in wijkgerichte samenwerking. Dat doen we op drie manieren.
Allereerst doen we dat met kennis, voorbeelden en praktische tools waarmee professionals uit de huisartsenpraktijk en publieke gezondheid kunnen werken aan wijk-/populatiegerichte preventie. Denk hierbij aan een praktijkhandleiding en e-learning voor de huisartsenpraktijk.
Verder faciliteren we dat professionals uit verschillende domeinen in lokale werksessies een dagdeel samen aan de slag kunnen met gezondheid en leefstijl in de wijk, buurt of het dorp. Zo is er online een toolkit beschikbaar met het format en draaiboek waarmee je zelf een lokale werksessie kunt organiseren. In deze toolkit zijn de ervaringen verwerkt die we opdeden tijdens 20 werksessies.
Ook borgen we de in het project opgedane kennis en praktische tools voor populatiegerichte preventie en samenwerken in de wijk in de opleidingen en nascholing van professionals.
Leeswijzer: in dit e-magazine lees je allereerst de belangrijkste lessen uit het project en vind je links naar alle praktische tools. Vervolgens lees je in de evaluatie de ervaringen van deelnemers aan lokale werksessies en tenslotte over de borging van de projectopbrengsten in opleidingen en nascholing.
Het RIVM werkt naast Preventie in de Buurt aan enkele projecten waarvan je de kennis en opbrengsten ook kunt inzetten bij lokaal samenwerken. Zoals de toolkit Preventie in de Wijk (helpt bij een wijkanalyse maken), Preventie in het Zorgstelsel (over samenwerking tussen gemeente en zorgverzekeraar) en de proeftuinen populatiemanagement (over samenwerking op regionaal niveau). Zie verder het colofon.
Met de ervaringen en opbrengsten uit het project Preventie in de Buurt geven we een impuls aan samenwerking en leefstijladvisering op wijk-, buurt- of dorpsniveau. We bedanken alle lokale, regionale en landelijke partijen die meewerkten aan de totstandkoming van de praktische tools, inspirerende voorbeelden en ervaringen voor de lokale praktijk.
Het is nu aan jou als lokale en regionale professional om de wijkgerichte samenwerking een stap verder te brengen. We hopen van harte dat de opbrengsten van Preventie in de Buurt je daarbij zullen helpen.
Monique Leijen en Ton Drenthen,
Projectleiders namens RIVM en NHG
Samenwerken aan gezondheid op wijk-, buurt- of dorpsniveau begint als professionals vanuit preventie, zorg en welzijn elkaar ontmoeten. Een werksessie is een goed middel om elkaar te leren kennen. Je vergroot je netwerk, leert elkaar kennen en vertrouwen en verwijst makkelijker naar elkaar door. Zo creëer je meer ruimte en aandacht voor preventie. Uit de evaluatie weten we dat door de werksessies het belang van wijkgericht samenwerken en het inzetten op leefstijladvisering bij meer professionals op het vizier gekomen is. En we zien dat veel deelnemers de samenwerking na afloop van de werksessie verder oppakken of verbinden aan bestaande initiatieven.
Het project Preventie in de Buurt laat ook zien dat het niet altijd gemakkelijk is om tot concrete samenwerkingsafspraken te komen. Professionals vanuit verschillende domeinen spreken een andere taal en hebben een andere cultuur. Neem daarom voldoende de tijd om elkaar goed te leren kennen en goed naar elkaar te luisteren. Het helpt wanneer je samen een gemeenschappelijk doel formuleert. Waar wil je met elkaar naartoe in de wijk? En hoe kan ieder daar vanuit de eigen rol aan bijdragen?
Verschillende partijen trokken een werksessie, een gemeente, GGD, ROS, welzijnsorganisatie of een huisartsenpraktijk. Vanuit het project kunnen we geen voorkeur aangeven wie de kartrekker zou moeten zijn. Wel is duidelijk dat er altijd een procesverantwoordelijke moet zijn. Om de samenwerking na afloop van de werksessie een vervolg te geven. Een kartrekker weet de vaart in het proces te houden, anderen te enthousiasmeren en dingen voor elkaar te krijgen. Zoals draagvlak bij organisaties, maar ook financiering en borging binnen bestaande plannen en samenwerkingsstructuren. Deelnemers aan de werksessies noemen de betrokkenheid van de gemeente in die zin als heel waardevol.
De betrokkenheid van de huisarts is van belang. Via het NHG hebben we de professionals in de huisartsenpraktijk goed bereikt. We raden lokale professionals dan ook aan om de huisarts en praktijkondersteuner vooral te betrekken via bestaande structuren. Denk hierbij aan zorg- en huisartsengroepen, gezondheidscentra, ROS'en, LHV-huisartsenkringen en kaderhuisartsen. De huisarts is graag vanaf de start van een project betrokken. Houd er rekening mee dat huisartsen beperkt tijd hebben en plan bijeenkomsten bij voorkeur aan het eind van de middag of begin van de vooravond.
Hoewel de GGD beschikt over veel relevante data, kennis en expertise op gebied van gezondheid en leefstijl blijken zij nog geen vanzelfsprekende samenwerkingspartner te zijn in de wijk. Het is bij professionals uit andere domeinen niet altijd duidelijk welke rol de GGD kan vervullen op wijk-, buurt- of dorpsniveau. En bovendien verschilt het per GGD-regio hoe zij die rol (mogen) invullen. Wij adviseren GGD-en om, samen met hun opdrachtgevers, goed na te denken welke rol zij kunnen vervullen, daarmee proactief naar buiten te treden en taken en verantwoordelijkheden te bespreken en vast te leggen.
Vanuit het project Preventie in de Buurt kun je online beschikken over allerlei praktische tools. Deze zijn bedoeld om jou als professional te helpen bij (het opzetten van) wijkgerichte samenwerking met andere professionals rond gezondheid en leefstijladvisering. Bekijk hieronder alle tools en voorbeelden!
Maak eerst via een kort filmpje kennis met de NHG-Praktijkhandleiding en e-learning Samenwerken aan gezondheid in de wijk.
Toolkit Lokale werksessie. Als je zelf een werksessie wilt organiseren vind je hier het draaiboek met de opzet en werkvormen. Deze gratis toolkit bevat ook praktische informatie over stappen die je kunt zetten voorafgaand aan, tijdens en na de werksessie.
Voorbeelden van samenwerking tussen huisartsenpraktijk en publieke gezondheid. Mooie praktijkvoorbeelden laten zien dat de samenwerking aan een gezonde leefstijl in de wijk tussen huisartsenpraktijken en publieke gezondheid op veel plekken state of the art is. Ook laten je collega’s zien wat hen die samenwerking concreet oplevert.
Voorbeelden van wijkgerichte leefstijlinterventies. Laat je inspireren door wijkgerichte leefstijlinterventies waarin professionals uit de huisartsenpraktijk een belangrijke rol hebben.
Infographic Gezonde Wijkaanpak. Hierin zie je de belangrijkste stappen van de Gezonde Wijkaanpak. Deze zijn een leidraad bij het samenwerken aan gezondheid in de wijk. Je krijgt inzicht in de belangrijkste pijlers, samenwerkingspartners en succesfactoren bij het werken aan een gezonde wijk.
NHG-praktijkhandleiding Samenwerken aan gezondheid in de wijk. De gratis toegankelijke praktijkhandleiding biedt huisartsen (in opleiding), praktijkondersteuners en andere geïnteresseerden praktische handvatten om samen te werken met/te verwijzen naar collega-professionals in het publieke en sociale domein.
PIN Samenwerken aan gezondheid in de wijk. Via deze gratis e-learning (PIN, Persoonlijke Individuele Nascholing) doe je kennis op over preventie en leefstijladvisering. Ook leer je hoe je vanuit de huisartsenpraktijk samenwerken aan gezondheid in de wijk vorm kunt geven. De PIN bevat vooral inspirerende voorbeelden en films.
Overzicht van online zelfhulp leefstijlinterventies. Dit overzicht voor de huisartsenpraktijk toont Nederlandstalige online (erkende) leefstijlinterventies waar je volwassen patiënten die willen werken aan een gezondere leefstijl naar kunnen verwijzen. Denk hierbij aan apps, internetprogramma’s of cursussen.
Materialen samenwerken met eerste lijn in de wijk. Voor professionals uit de publieke gezondheid staan, per stap in de Gezonde Wijkaanpak, kennis en materialen op een rij die handig kunnen zijn als je samenwerkt met de eerstelijnszorg. Denk bijvoorbeeld aan het Werkboek Samenwerken aan gezondheid in de wijk en websites waarmee je de lokale gezondheidssituatie in kaart kunt brengen.
Het dossier Samenwerking preventie, zorg en welzijn bevat bijvoorbeeld de pagina samenwerken: met wie? Hier lees je achtergronden en tips voor samenwerken met de eerste lijn en huisartsenpraktijk.
Naast deze tools heeft het RIVM nog een interessant product: de Toolkit Preventie in de Wijk. Deze biedt je handvatten bij het opstellen van een wijkanalyse en het kiezen van interventies.
In deze evaluatie blikken we terug op de werksessies. Wie deden mee aan de werksessies en heeft de samenwerking daadwerkelijk een impuls gekregen? De evaluatieresultaten geven je inzicht. Doe je winst met deze uitkomsten. Lees over de ervaringen met en opbrengsten van de werksessies van Preventie in de Buurt en benut ze voor jouw lokale praktijk.
De samenwerking aan gezondheid in de wijk heeft door de werksessies een duidelijke impuls gekregen die ook een half jaar later nog doorwerkt. Belangrijke opbrengsten zijn:
Voor huisartsen geldt dat zij na de werksessie eerder kijken naar niet-medische oplossingen.
“Door de werksessie kijk ik tijdens mijn spreekuur meer naar bewegen en voeding. Het staat weer op de agenda, ik heb er ook gelijk met collega’s over gesproken.”
“Ik ben wijzer geworden over de ondersteuningsmogelijkheden van het sociaal wijkteam en jeugdteam. Maar ook wat scholen en straathoekwerk kunnen doen.”
16 van de 19 wijken maakten afspraken om de acties uit de werksessie te continueren. Sommige wijken borgden de samenwerkingsafspraken uit de werksessie in bestaande plannen en overlegstructuren, zoals het JOGG of GIDS-programma, sociale wijktafels of het buurtcontract.
Terugblikkend, een half jaar na de werksessie, zegt bijna de helft van de deelnemers (43%) dat de werksessie een impuls gaf aan wijksamenwerking rondom gezondheid. Enkele deelnemers constateren dat er meer tijd nodig is om resultaten te zien.
Deelnemers zien als belangrijkste uitdaging de verschillen in tempo, taal en cultuur tussen preventie, zorg en welzijn te overbruggen. Daarnaast vinden zij structurele financiering belangrijk voor een succesvolle wijksamenwerking aan gezondheid in de toekomst.
“De werksessie hielp om van de professionals uit verschillende domeinen te horen wie er in de wijk werkt en wat het aanbod is. Het heeft inzicht gegeven in wat we doen. Maar het vergt wel onderhoud en vervolgacties.”
“Het succes van de werksessies is dat we minder langs elkaar heen werken. Er is meer oog voor de ander.”
“De verbinding tussen de eerste lijn en het sociaal domein is beter geworden. Zonder werksessie was dat nooit gelukt, dat was een beslissende factor.”
“Inspirerende bijeenkomst. Erg leuk om met verschillende professionals te spreken en te brainstormen!”
Goede werkvormen, een hoge betrokkenheid en een uitstekende sfeer kenmerkten de werksessies. Het afwisselende programma werkte stapsgewijs toe naar duurzame samenwerkingsafspraken. Wel bleek dat één werksessie hiervoor vaak niet genoeg was.
De werksessie is ontwikkeld als een geaccrediteerde scholingsmodule van het NHG. Bij de werksessie hoort een draaiboek en allerhande werkvormen. Deze zijn gratis online beschikbaar via de Toolkit Lokale werksessie, zodat je ook zelf een werksessie kunt organiseren.
Deelnemers aan de werksessies beoordeelden als ‘goed tot uitstekend’: de sfeer tijdens de werksessie (97%), de gespreksleiding door NHG-coaches (80%) en de werkvormen (73%). Ook de lokale kartrekkers waren positief over de werksessies. Ze waardeerden vooral de informele sfeer, de brede mix van professionals en de interactieve werkvormen. En zij vonden dat het geaccrediteerde format voldoende ruimte liet voor een eigen, lokale invulling per wijk.
“Ik vond de werkvormen op deze avond heel zinvol! Het zorgde voor goed onderling contact.”
Een werksessie duurt vier uur. Het programma bestaat uit elkaar leren kennen en gezamenlijk kiezen van prioriteiten rondom gezondheid en preventie. Ook werken deelnemers samen aan een plan van aanpak om tot structurele samenwerkingsafspraken te komen. Dat bleek niet in een sessie te realiseren. Sommige deelnemers en lokale kartrekkers vonden dat te ambitieus. In de praktijk bleek dat men tijdens de sessies een start maakten met een gezamenlijk plan van aanpak en concrete samenwerkingsafspraken.
“Een goede wijksamenwerking bespaart mij als huisarts tijd. Je kunt efficiënter patiënten helpen of doorverwijzen.”
Ruim 400 lokale professionals deden mee aan een werksessie, per wijk zo’n 15-30 deelnemers. Bijna de helft bestond uit eerstelijns zorgverleners en een kwart was afkomstig uit de publieke gezondheid (GGD of gemeente). Daarnaast waren ook professionals uit de welzijnssector goed vertegenwoordigd. Met de werksessies bereikten we dus een brede doelgroep binnen preventie, zorg en welzijn.
Lokale kartrekkers werkzaam bij een GGD, gemeente, ROS of huisartsengroep organiseerden werksessies in 20 wijken verspreid over Nederland. Centraal stond een lokaal vraagstuk rond samenwerking gericht op tegengaan van overgewicht, armoede, eenzaamheid, op meer bewegen en psychisch gezondere inwoners.Zo’n 60 huisartsen waren bij de werksessies betrokken. Zij gaven als belangrijkste redenen voor deelname aan dat zij hun patiënten betere zorg kunnen bieden en tijdsbesparing omdat ze patiënten makkelijker kunnen helpen of doorverwijzen.
“Ik zie duidelijk dat veel vragen in de praktijk huisartsoverstijgend zijn. Voor betere oplossingen voor patiënten is samenwerking met andere partners nodig.”
Mail ons als je het volledige evaluatierapport wilt inzien (zie colofon).
Om de opbrengsten van het project Preventie in de Buurt structureel te borgen is het van belang dat de aandacht voor wijkgerichte preventie verankerd is in opleidingen voor huisartsen, praktijkondersteuners en professionals publieke gezondheid. Daarom delen we de projectopbrengsten op regionaal en landelijk niveau, zodat jij als huisarts, praktijkondersteuner of GGD-professional er gebruik van kunt maken.
Het NHG heeft verbinding gelegd met de acht huisartsopleidingen in Nederland. Daarbij werkten we samen met Pim Assendelft, hoogleraar huisartsgeneeskunde bij Radboudumc Nijmegen en tevens ambassadeur van het project Preventie in de Buurt. We hebben de mensen die de onderwijsontwikkeling rond preventie in de huisartsopleidingen coördineren bij elkaar gebracht. Er bleek veel enthousiasme te zijn om meer aandacht voor preventie in de huisartsopleidingen te creëren. Op dit moment zijn de curricula op het gebied van preventie in ontwikkeling. We hebben daarom in kaart gebracht wat voor onderwijs er op dit moment op de verschillende opleidingen (gepland) is. En hebben hiaten en overlap in beeld gebracht.
Het format om zelf een werksessie te kunnen organiseren is aangeboden voor gebruik in opleidingen. De ontwikkelde praktijkhandleiding en e-learning ‘Samenwerken en gezondheid in de wijk’ dragen de onderwijsontwikkelaars voor als onderwijsmateriaal in het curriculum preventie van alle huisartsopleidingen. Vervolgens zal iedere opleiding zelf richting geven aan de praktische invulling. Men waardeert het dat er landelijk vanuit het NHG en RIVM voor de huisartsen van de toekomst nu een aantal tastbare en concrete handvatten zijn om preventie en het bevorderen van gezondheid te stimuleren. Vanuit NHG zullen we deze contacten blijven onderhouden.
We hebben de producten van het project Preventie in de Buurt verspreid via de voor huisartsen bekende kanalen. Zo stonden we vanuit het project Preventie in de Buurt op de LHV-huisartsbeurs 2018, waar bezoekers veel interesse toonden voor wijkgericht samenwerken aan gezondheid. Ook publiceerden we artikelen in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde en het NHG-katern in Huisarts & Wetenschap.
De praktijkverpleegkundigen en –ondersteuners (POH) zijn een onmisbare schakel bij samenwerken in de wijk en leefstijladvisering. Zij voeren regelmatig zelf leefstijlinterventies uit en hebben en groot netwerk in de wijk. Voldoende reden om te zorgen dat zij kunnen beschikken over de praktijkhandleiding, e-learning ‘Samenwerken aan gezondheid in de wijk’ en de overige praktische tools.
Dat doen we via de beroepsverenigingen Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland (V&VN) en de Nederlandse Vereniging van Praktijkondersteuners (NVvPO). Zo is de e- learning ‘Samenwerken aan gezondheid in de wijk’ als geaccrediteerd aanbod opgenomen in het opleidingsoverzicht van NVvPO. En verschijnt er in december 2018 een artikel over Preventie in de Buurt het vakblad voor POH’ers: TPO De Praktijk.
Veel POH’ers laten zich voor bij- en nascholing informeren via de zorggroepen. Via InEen, de landelijke belangenbehartiger voor de georganiseerde eerste lijn, brengen we de producten zoals de e-learning en de praktijkhandleiding onder de aandacht van deze zorggroepen. Zodat zij daar in het lokale opleidingsaanbod naar kunnen verwijzen.
We verzorgden workshops ‘Samenwerken aan gezondheid in de wijk, hoe doe je dat’ tijdens de V&VN-jaarcongressen 2018 voor POH’ers en wijkverpleegkundigen. Samen met V&VN onderzoeken we hoe we de producten vanuit het project Preventie in de Buurt kunnen borgen in de V&VN academie en reguliere opleidingen voor praktijk- en wijkverpleegkundigen.
Om structureel samen te werken aan preventie en gezonde leefstijl in de wijk is de inbreng van collega’s uit de publieke gezondheid van groot belang. Zij kunnen anderen helpen aan gezondheidscijfers op wijk- en soms ook op buurtniveau, zitten dicht tegen gemeentelijk beleid aan en zijn zo een belangrijke schakel tussen beleid en praktijk. Professionals publieke gezondheid weten hoe je planmatig en integraal werkt aan wijkgerichte gezondheidsbevordering. Zij kunnen ook adviseren welke erkende leefstijlinterventies je daarbij het beste kunt inzetten.
Er bestaat een divers opleidingsaanbod voor professionals publieke gezondheid. GGD professionals volgen de meeste bij- en nascholing via de Netherlands School of Public and Occupational Health (NSPOH) en de GGD Academy in Brabant. In 2018 hebben we binnen de opleiding Master Public Health een sessie verzorgd over de verbinding tussen preventie en curatie. Met de NSPOH is afgesproken dat we in 2019 een nascholingsmodule verzorgen waarmee we de kennis en materialen inzetten in de Master Public Health met de intentie het daarna structureel te borgen in deze master.
Tenslotte zijn alle producten online beschikbaar via GGD-Kennisnet.
Op de hoogte blijven van ontwikkelingen rond gezondheidsbevordering? Meld je aan voor de Nieuwsbrief Gezond Leven.