Juli 2019 |
https://magazines.rivm.nl/2019/07/samen-werken-aan-veilig-werken
Sprookjes beginnen meestal met drie dezelfde woorden: er was eens… En dan volgt een verhaal. Al sinds de oertijd delen mensen informatie via verhalen. Vaak bevat een verhaal een duidelijk verband tussen oorzaak en gevolg. Ook spreekt een verhaal mensen aan omdat het persoonlijk is. De gedachte speelt op ‘dat kan ons ook overkomen’ of ‘dat kunnen wij ook!’. Wat dat te maken heeft met veiligheid op het werk? Heel veel.
Onlangs was ik met een collega op een congres over veiligheid en risico’s in de chemische en procesindustrie. Ik vertelde daar meer over de manier waarop wij onze droge ongevalsdata, omzetten naar herkenbare verhalen zodat de informatie meer impact heeft.
Uit onderzoek weten we dat verhalen die angst oproepen een groter effect hebben op gedragsverandering dan berichten met alleen cijfers of feiten. Let wel op, angst heeft ook een keerzijde. Mensen kunnen zo angstig worden dat ze informatie niet meer vertrouwen. Daarom is het belangrijk om bij de verhalen ook oplossingen aan te reiken. Het RIVM doet dit ook bij haar communicatie over leren van ongevallen. Verhalen worden gecombineerd met feiten en cijfers en oplossingen. Zo bieden we professionals herkenbare, onderbouwde én praktische handvatten op het gebied van veilig werken.
Deze manier van communiceren passen we ook toe op onze nieuwe website lerenvoorveiligheid.nl. Heeft u daar al eens een kijkje genomen? In dit online magazine leest u meer over deze website en over verhalen. Net als over ons verdiepingsonderzoek naar machineongevallen, ons project over nudging en over de effectiviteit van ons Resilience spel.
Wilt u uw verhalen met ons delen? We nodigen u van harte uit!
Laten we verhalen!
Viola van Guldener
Programmamanager RIVM Veiligheid, Cultuur en Gedrag
Iedere dag zetten professionals zich in om de werkvloer in Nederland nog veiliger te maken. Onder hen zijn veiligheidskundigen, preventiemedewerkers, beleidsmakers, inspecteurs en andere arboprofessionals. Het RIVM ondersteunt hen door kennis op het gebied van veiligheid, cultuur en gedrag toegankelijk en toepasbaar te maken.
Leren van ongevallen
Sinds eind jaren 90 verzamelt het RIVM gegevens over ernstige arbeidsongevallen in Nederland. Op lerenvoorveiligheid.nl maakt het RIVM deze gegevens toegankelijk. Het onderwerp ‘Leren van ongevallen' biedt gegevens over arbeidsongevallen in verschillende sectoren in Nederland. Stap voor stap breidt het RIVM deze informatie verder uit. Met gegevens over oorzaken van allerlei type ongevallen zoals aanrijdingen of machineongevallen, of vallen van ladders of steigers.
Ontwikkelingen
Het RIVM volgt maatschappelijke ontwikkelingen op de voet. De samenleving verandert en technologische ontwikkelingen volgen elkaar snel op. Ook het werk verandert hierdoor en dat brengt nieuwe risico’s met zich mee. Bij ‘Ontwikkelingen’ besteedt het RIVM hier aandacht aan.
Verdiepende onderzoeken
In 2018 startte het RIVM met het uitvoeren van verdiepende onderzoeken. Dit zijn onderzoeken waarin we maatschappelijke signalen analyseren in relatie tot veiligheid. Op de website lerenvoorveiligheid.nl leest u over de lessen die we trekken uit een verdiepende studie naar machineongevallen. En in de loop van 2019 verschijnen ook de resultaten van een analyse naar ongevallen met flexwerkers.
Nieuwsgierig? Kijk op https://www.lerenvoorveiligheid.nl/
Over de gegevens
De informatie over de sectoren komt uit de Storybuilder-database van het RIVM. Hierin zijn gegevens verzameld over meer dan 31.000 ernstige arbeidsongevallen. Deze arbeidsongevallen:
|
Danielle Gevers Deynoot-de Booij, beleidsadviseur arbeidsveiligheid van ondernemingsvereniging Evofenedex, lanceerde aan het begin van de middag met een druk op de knop de nieuwe RIVM-website www.lerenvoorveiligheid.nl. De website richt zich op mensen die zich beroepsmatig bezighouden met veiligheid op het werk, zoals Danielle. De website beschrijft feiten en cijfers, verhalen over én handelingsopties voor veilig werken. Door kennis over veilig werken verder te ontwikkelen en te delen wil het RIVM professionals ondersteunen. De analyses die het RIVM maakt, leiden niet alleen tot beter inzicht naar oorzaak en gevolg, maar bieden ook de mogelijkheid om beter gerichte interventies uit te voeren. Danielle: ”Zo werd ons duidelijk dat acties, gericht op het voorkomen van ongevallen tussen heftrucks en voetgangers, meer resultaat hebben als de voetganger en zijn gedrag als belangrijk uitgangspunt worden genomen. De analyses bieden een handvat in het herkennen van risicovolle situaties. De website is mede daardoor de basis geweest voor de Code Gezond en Veilig Magazijn van Evofenedex."
Inzicht in oorzaken machineongevallen
Na de gezamenlijke sessie nam Jakko van Kampen, projectleider Arbeidsveiligheid, de deelnemers mee in het verdiepingsonderzoek naar machineongevallen dat RIVM onlangs publiceerde. Dit onderzoek toont aan dat jaarlijks ongeveer 280 werknemers vingers of andere ledematen verliezen door een ongeval met een machine op hun werk. De oorzaak is vaak een onveilige situatie, die al langere tijd bestaat. Het RIVM trekt op basis van analyses een aantal concrete lessen voor de praktijk. Meer informatie over dit verdiepingsonderzoek kunt u lezen in deze nieuwsbrief of op lerenvoorveiligheid.nl
Nieuwe scenario’s voor toekomst
Bij een van de workshops op de netwerkmiddag speelden bezoekers een speciaal ontwikkelde future game. De uitdaging was gezamenlijk scenario’s te ontwikkelen voor een specifieke tijdsperiode, sector, ontwikkeling en doelgroep. Het spelen van deze future game leverde interessante toekomstscenario’s voor veilig werken op. Genoeg stof om na afloop over na te praten tijdens de netwerkborrel met een futuristisch tintje.
Save the date
De volgende RIVM netwerkdag Veilig werken staat gepland op vrijdag 29 november 2019
Het delen van verhalen is al sinds de oertijd dé manier om informatie over te dragen. Niet zo gek, want door verhalen onthouden we informatie beter. In een verhaal zit meestal een oorzaak-gevolg relatie. Vaak is een verhaal ook persoonlijk en daardoor spreekt de boodschap nog beter aan. Bij een goed verhaal denken we vaak ‘dat kan ons ook overkomen’ of ‘dat kunnen wij ook’! Het RIVM keek daarom of de vaak droge ongevalsdata die het RIVM beheert, kan worden omgezet naar herkenbare verhalen. Het resultaat is de verhalenbundel ‘Veilig en gezond naar huis’.
Het RIVM ontwikkelde een verhalenbundel waarin ongevalsverhalen en oplossingen zijn opgenomen. Het deel ‘Er was eens…’ bevat verhalen over ongevallen met nare afloop en concrete tips (safety checks) gebaseerd op de toedracht van het ongeval. In ‘… en ze werkten nog veilig en gezond’ staan verhalen die zijn gekoppeld aan projecten van het RIVM.
Alle verhalen in de bundel zijn gebaseerd op de werkelijkheid. Ze zijn persoonlijk en geven informatie over de situatie. Dit type verhalen is te gebruiken in bijvoorbeeld toolbox-meetings, start-werkgesprekken of artikelen op intranet of vakbladen. Ze kunnen een goede bijdrage leveren aan het gesprek over gevaren en risico’s op het werk. Bijvoorbeeld als aanvulling op de meer feitelijke RI&E of werkplekinstructie. En om het ‘gat’ te overbruggen tussen papier en praktijk.
Heeft u verhalen over ongevallen uit de praktijk of over succesvolle maatregelen of interventies waar collega-professionals ook wat aan hebben? Neem dan contact op via veiligwerken@rivm.nl
Sinds 2004 organiseert het kennisplatform de Nederlandse Vereniging voor Veiligheidskunde (NVVK) tweejaarlijks een congres voor haar netwerk. Dit jaar stond het congres in het teken van 2025. Welke nieuwe risico’s, opvattingen en oplossingen vallen te verwachten de komende jaren? Het RIVM verzorgde drie inhoudelijke parallelsessies.
Interventies in de praktijk
Jakko van Kampen en Marre Lammers verzorgden met twee praktijkprofessionals een denksessie over veiligheidsinterventies. Veiligheidskundigen voeren interventies in om de veiligheid van medewerkers te verbeteren. De vraag is welke interventies werken wel en welke juist niet? En welke interventies worden veel gebruikt door professionals? Het RIVM is een project gestart met als doel een online platform op te zetten, waarop professionals zelf interventies kunnen beschrijven, beoordelen, delen en zoeken. Tijdens de denk-sessie sprak het RIVM de deelnemers bij over de stand van zaken en de ontwikkelingen rond dit project. Ook presenteerde het RIVM de resultaten van het vragenlijstonderzoek naar ‘Interventies in de praktijk’ dat werd afgenomen onder 297 NVVK-leden. Tijdens de denksessie deelden Sander Boukamp en Jeffrey Poort ook hun praktijkervaring met twee interventies: ‘HSE Factory tour’ en ‘Interventie ongewenst gedrag’.
Hoe maak je veiligheid visueel?
Tijdens de doesessie ‘Hoe maak je veiligheid visueel?’ ontwikkelden veiligheidskundigen onder leiding van communicatieadviseur Marlies Hilhorst en wetenschappelijk onderzoeker Monique Chambon zelf een ‘factsheet’ over beroepsrisico’s. In groepjes maakten de deelnemers factsheets voor verschillende typen ongevallen uit de ongevallendatabase Storybuilder. De deelnemers leerden welke aandachtspunten belangrijk zijn in het communiceren van beroepsrisico’s en trainden zichzelf om stappen te zetten in het bedenken van de visuele ondersteuning in deze communicatie.
Nudging, het bevorderen van veilig gedrag
RIVM-ers Koen van der Swaluw, Theo Kerckhoffs en Michelle Zonneveld namen in een verdiepende denksessie de deelnemers mee in de wereld van nudging. Zij lichtten toe hoe nudging veilig gedrag kan bevorderen. Veel onveilige situaties binnen bedrijven worden veroorzaakt door gewoontegedrag. Het gaat dan om handelen op de ‘automatische piloot’. Dit automatische gedrag kan worden veranderd door (subtiele) veranderingen in de omgeving. Ter illustratie vertelden zij over het RIVM-experiment in magazijnen waarbij met nudging wordt geprobeerd om het aantal aanrijdingen met voetgangers en heftrucks te verminderen.
Meer informatie over het congres en de parallelsessies kunt u vinden op https://www.nvvkveiligheidscongres.nl/home
De eerste versie van het RIVM Resilience spel lijkt positief bij te dragen aan het kennisniveau van veiligheidsprofessionals. Dat blijkt uit een eerste effectiviteitsmeting die het RIVM uitvoerde in de praktijk. De verbeterpunten die de deelnemers aan de meting aanreikten, zijn verwerkt in een nieuwe versie van het spel. Het spel zal door speciaal getrainde veiligheidsprofessionals worden begeleid. De eerste opleiding tot trainer van het spel start in het najaar van 2019.
Het RIVM ontwikkelde met hulp van veiligheidskundigen het Resilience-spel. Dit is een serious game om te trainen hoe je kunt omgaan met onverwachte situaties. Het spel richt zich op de besluitvorming in praktijksituaties, waarbij sprake is van onzekerheden. Ook is er aandacht voor de mentale valkuilen die kunnen optreden.Een ‘resilience aanpak’ kan nuttig zijn in onzekere situaties, vaak met een hoge tijdsdruk. Resilience is het vermogen om in onverwachte situaties en erna goed te kunnen blijven functioneren. Het spel traint besluitvorming in dit soort situaties.
Opleiding tot trainer
In samenwerking met Boertien Vergouwen Overduin (NCOI-groep) ontwikkelde het RIVM een opleiding tot trainer voor het Resilience-spel. Deze opleiding start in het najaar van 2019 en wordt kosteloos aangeboden.
Bent u veiligheidsprofessional en heeft u interesse in deze opleiding? Stuur dan een e-mail naar veiligwerken@rivm.nl.
Deze opleiding start in het najaar van 2019 en wordt kosteloos aangeboden.
De resultaten van de effectiviteitsmeting zijn gepubliceerd in het Tijdschrift voor Toegepaste Arbowetenschappen en online toegankelijk.
In de zomermaanden start het RIVM met het testen van twee nudges bij het distributiecentrum van Albert Heijn in Zwolle. Het doel van deze nudges is om ongevallen met heftrucks als gevolg van automatisch handelen te voorkomen.
Met nudging kun je automatisch gedrag beïnvloeden door een duwtje te geven in de goede richting, zonder mensen in hun vrijheid te beperken. Nudging richt zich vooral op snel en automatisch gedrag. In het verkeer kennen we verschillende voorbeelden van nudging. Denk aan het afremmen van de rijsnelheid door gestippelde fietsstroken op smalle polderwegen en de roodgekleurde smiley die oplicht bij een te hoge snelheid in de bebouwde kom.
Uit analyse van gegevens over ernstige ongevallen blijkt dat ‘menselijke fouten’ vaak een rol spelen bij het ontstaan van ongevallen. Het gaat dan om fouten zonder dat er bewust is gehandeld. Bijvoorbeeld een vergissing of afdwaling. Dit ‘automatische gedrag’ verander je niet met traditionele maatregelen zoals regels en sancties. Nudges kunnen automatisch gedrag wel beïnvloeden en daarmee een belangrijke bijdrage leveren aan een veiligere werkplek.
Van gezond naar veilig gedrag
Het RIVM deed eerder onderzoek naar het gebruik van nudging om een gezonde leefstijl en gezondheid te beïnvloeden. Ook onderzocht het RIVM de achterliggende werking en de mogelijkheden van nudging. Over de effectiviteit van nudging op het bevorderen van veilig gedrag op de werkvloer is nog weinig bekend. Het RIVM onderzoekt dit nu in opdracht van het ministerie van SZW. Daarbij geven de Nederlandse Vereniging voor Veiligheidskunde (NVVK), brancheorganisatie Evofenedex, Rijksuniversiteit Leiden, Sectorinstituut Transport en Logistiek regelmatig feedback tijdens het onderzoek.