Voorwoord Jaarverslag 2020

Untitled_Chart.png

*De navigatiestructuur van loketgezondleven.nl is gewijzigd op 1 juni.                                                                                                                                                                                                                                       

Feiten en cijfers Gezonde Gemeente

Untitled_gezondegemeentejaarverslagmargienilsekarlijn.png

(van links naar rechts: Karlijn Leenaars, Margien van Rooij, Ilse Storm)

Van landelijk naar lokaal gezondheidsbeleid

Op welke resultaten in 2020 is Ilse trots? “Op de dag, 25 mei 2020, dat de landelijke nota gezondheidsbeleid 2021-2024 verscheen, konden gemeenten en GGD’en al op loketgezondleven.nl terecht voor onze vertaalslag naar een eigen integrale lokale of regionale nota gezondheidsbeleid. Met veel praktische tips en adviezen, ook over de vier vraagstukken uit de landelijke nota.”

“Om gemeenten verder te helpen, hebben we zeven online workshops gegeven over de vraagstukken uit de landelijke nota”, vult Ilse aan. “Aanmelding stond open voor duo’s: een GGD’er en een gemeenteambtenaar die samen werken aan lokaal gezondheidsbeleid. In de (kleinschalige) workshops sloten we aan bij de vragen die leefden bij de deelnemers. Er was ruimte voor onderlinge inspiratie en uitwisseling van ervaringen. Onze rol was kennisdelen, facilitairen en ondersteunen. Per vraagstuk sloten onze eigen experts aan, op het gebied van sociale en fysieke leefomgeving, gezondheidsachterstanden, jongeren én ouderen. Vijftig professionals hebben deelgenomen aan deze workshops”.

Zoeken naar verbindingen

Steeds vaker combineren gemeenten nota’s of akkoorden met elkaar bij de lokale vertaling van landelijke beleidskaders, zoals de nota gezondheidsbeleid, het preventieakkoord of sportakkoord. Ilse: “Dat betekent dat we nadenken over waar thema’s elkaar raken en hoe we dit kunnen versterken. We stimuleren gemeenten om integraal te werken. Dit kan door thema’s op te pakken vanuit diverse domeinen, in afstemming en samenhang, zoals vitaal ouder worden of druk bij jongeren en jongvolwassenen. Integraal werken is de sleutel tot succes, waarbij het fysieke, sociale en zorgdomein niet mogen ontbreken. We bieden hierbij hulp, met bijvoorbeeld advies op maat trajecten of het delen van voorbeelden.”

Aansluiten bij behoeften van gemeenten

Naast de lokale nota en akkoorden, gebeurde er meer. Ilse vertelt enthousiast: “Als je gemeenten en GGD’en écht wilt helpen, dan moet je weten wat hun wensen en behoeften zijn. Hierbij speelt ondermeer ons gebruikerspanel een rol. Een panel dat bestaat uit 25 deelnemers van gemeenten en GGD’en.”

Ilse noemt twee voorbeelden. “Mensen die in armoede leven, hebben een grotere kans op gezondheidsproblemen. Daarom hebben we de Groeimatrix Armoede en Gezondheid ontwikkeld. Dit is een praktisch hulpmiddel om in kaart te brengen hoe ver een gemeente is in het integraal werken aan armoede en gezondheid, en hoe zij hierin verder kan groeien. Een ander voorbeeld is de herziening van de gezondheidsthema’s op loketgezondleven.nl. Niet alleen inhoudelijk, maar ook communicatief. Ik nodig iedereen uit om bijvoorbeeld het thema alcohol te bekijken.”

Ondersteuning in coronatijd

Afgelopen jaar stond in het teken van COVID-19. Heeft Gezonde Gemeente een bijdrage geleverd aan het op peil houden van de gezondheid van inwoners? Ilse: ”eind maart hebben we leefstijladviezen in coronatijd opgesteld. Dat deden we samen met thema-instituten, zoals Rutgers en het Kenniscentrum Sport en Bewegen. Leefstijladviezen over mentale gezondheid, bewegen, voeding, alcohol, roken, drugs, sociale interactie en seksualiteit. De lockdown vormde de aanleiding om hieraan te werken. Afhankelijk van de maatregelen van de Rijksoverheid om het coronavirus te bestrijden, passen we deze leefstijladviezen weer aan.”

Vooruitblik 2021

Drie plannen voor 2021 lichten Margien en Karlijn toe. Karlijn: “we zijn voorlopig nog niet af van het coronavirus. In november jl. verscheen de Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) van het RIVM. Een toekomstverkenning die ingaat op de mogelijke gevolgen van het coronavirus. We ‘vertalen’ deze verkenning naar praktische adviezen voor GGD’en en gemeenten.”

“Door corona is de druk op het dagelijkse leven van onze jeugd en jongvolwassen nog meer gestegen”, vertelt Margien. “Ook voor ouderen is deze tijd zwaar. Samen met gemeenten en GGD’en gaan we bekijken hoe we hen nog verder kunnen ondersteunen richting jonge en oudere inwoners”.

In 2021 zal ook focus liggen op de ondersteuning bij processen. Karlijn: “Uit de online workshops bleek dat gemeenten en GGD’en worstelen met procesvragen. Hoe verkrijg je draagvlak voor gezondheidsbevordering bij je gemeenteraad of college van B&W? Hoe zorg je ervoor dat het medisch én sociaal domein binnen een gemeente écht samenwerken? Hoe betrek je je inwoners nog beter bij gezondheidsbeleid?”. Het laatste woord is aan Margien: “onze handen jeuken om aan de slag te gaan!”

Cijfers

• 5x het gebruikerspanel van 25 deelnemers van gemeenten en GGD’en geraadpleegd
• 4 adviezen op maat voor GGD’en (onderwerpen: integrale beleidsadvisering naar gemeenten vanuit de GGD, positionering van GGD naar gemeenten, integrale aanpak van verschillende beleidsdomeinen, monitoring en evaluatie van gezondheidsbeleid, gezonde wijkaanpak)
• 50 deelnemers (duo GGD-gemeente) voor 7 online workshops (onderwerpen: sociale en fysieke leefomgeving, gezondheidsachterstanden, druk bij jongeren/jongvolwassenen én vitaal ouder worden).
• 8 gemeenten woonden een presentatie bij over integraal werken
• In mei 2020 is de structuur van Loketgezondleven.nl gewijzigd, waardoor de handreiking Gezonde Gemeente is komen te vervallen. Hiervoor zijn Integraal werken, Gezondheidsthema’s en (deels) Advies en ondersteuning voor in de plaats gekomen. Statistieken:

*De navigatiestructuur van loketgezondleven.nl is gewijzigd op 1 juni.        

• De leefstijladviezen in coronatijd trokken veel aandacht, met een piek in mei: ruim 70.000 bezoekers en ruim 96.000 bezochte pagina’s.

Contact

Karlijn Leenaars (karlijn.leenaars@rivm.nl)

Margien van Rooij (margien.van.rooij@rivm.nl)

Feiten en cijfers Gezonde Leefomgeving

Foto interview.jpg

Met Danielle bespreken we een aantal belangrijke momenten in 2020 voor het thema gezonde leefomgeving en blikken we vooruit. Afgelopen jaar was er vooral een van inzichten opdoen: “Door de coronapandemie is de noodzaak voor voldoende buitenruimte om te kunnen bewegen, ontmoeten, ontspannen en met genoeg groen nog duidelijker geworden”, vertelt Danielle.

Meer aandacht voor de gezonde leefomgeving

In 2020 werd bekend dat de invoering van de Omgevingswet is uitgesteld naar 1 januari 2022. Daarnaast verscheen de Landelijke Nota Gezondheidsbeleid, een nota die richting aan gemeenten geeft om gezondheid in de sociale en fysieke leefomgeving op te nemen in hun lokale gezondheidsbeleid. “Om gemeenten en GGD’en hierbij te ondersteunen, delen wij in ons dossier Leefomgeving op Loketgezondleven.nl kennis over de gezondheidsbevorderende leefomgeving. De prioriteiten in de lokale en regionale nota’s Volksgezondheid, preventie- en sportakkoorden kunnen helpen bij de invulling van gezondheidsthema’s in de Omgevingsvisie. Gemeenten kunnen het dossier Leefomgeving gebruiken om zich voor te bereiden op de Omgevingswet. Ook geven we bijvoorbeeld argumenten over waarom sociale veiligheid belangrijk is bij de inrichting van een wijk. Dit helpt gemeenten om meer draagvlak te verkrijgen om gezondheidsbevordering mee te nemen in de ruimtelijke plannen”.

Samenwerking sociale en fysieke domein belangrijk

Danielle is intensief betrokken bij een RIVM-breed onderzoek ‘Leefomgeving en gezondheid (LEGO)’. Danielle: “In dit onderzoek willen we zicht krijgen op de kennis- en ondersteuningsbehoefte van lokale en regionale actoren uit het fysieke en sociale domein bij het werken aan een gezonde leefomgeving. Werken aan een gezonde leefomgeving beslaat immers beide domeinen binnen een gemeente. Daarom willen we ambtenaren dit jaar blijven ondersteunen bij het verbinden en samenwerken met collega’s. Die samenwerking is belangrijk, omdat er dan gezamenlijk vanuit verschillende perspectieven wordt gekeken naar de leefomgeving. Met als doel: een veilige, aantrekkelijke en gezonde leefomgeving”.

Krachten bundelen met thema-instituten

Elk thema-instituut heeft een eigen expertise, zoals voeding, middelengebruik, sport en veiligheid. Hoe kunnen deze thema-instituten en het RIVM elkaar versterken op het gebied van een gezonde leefomgeving? Danielle: “Met Pharos, Trimbos, VeiligheidNL, Kenniscentrum Sport en Bewegen, Voedingscentrum, Rutgers en SoaAidsNL werken we aan een ‘praatplaat’. Op basis van verschillende sociale en gezondheidsthema’s in de fysieke ruimte maken we visueel wat kan bijdragen aan een gezonde leefomgeving. Op deze manier bundelen we onze kennis. Maar nog belangrijker: willen we gezamenlijk ambtenaren uit het sociale domein helpen om met behulp van deze ‘praatplaat’ het gesprek aan te gaan met hun collega’s uit het fysieke domein. De eerste versie van de ‘praatplaat’ toetsen we bij verschillende gemeenten en ontwikkelen we door in 2021”.

Nog meer op de agenda in 2021

“Ons dossier is al een verzamelplaats van informatie over gezondheidsbevorderende leefomgeving. Met verwijzingen naar andere relevante websites, zoals gezondeleefomgeving.nl (RIVM)”, vertelt Danielle. “We gaan verder met het aanvullen van dit dossier met nieuwe wetenschappelijke inzichten over de gezondheidsbevorderende leefomgeving, zoals beweegvriendelijke omgeving en gezond ontmoeten. We maken onze informatie visueler en delen praktische handvatten en voorbeelden met gemeenten en GGD’en.”

“Onze kennis willen we nog beter delen met gemeenten, zodat zij in brede zin aan de slag kunnen gaan en impact kunnen maken op de leefomgeving. Tot slot staat er alvast één werkconferentie op het programma: op 25 maart a.s. organiseren het RIVM, GGD GHOR Nederland en de VNG een online webinar. In deze werkconferentie staat centraal hoe ambtenaren uit het sociale domein de plannen uit het fysieke domein, en visa versa, beter op elkaar kunnen aansluiten.”

Cijfers

• 7 gemeenten en 7 GGD’en namen deel aan onze 2 online sessies over gezonde leefomgeving in de nota Gezondheidsbeleid
• 4 vakgroepen van GGD GHOR Nederland bijgewoond over de Omgevingswet
• 4 gesprekken met gemeenteambtenaren uit het fysieke en sociale domein ter toetsing van de eerste versie van de ‘praatplaat’ gezonde leefomgeving
• 10 interviews (5 met ambtenaren uit het sociale en 5 met ambtenaren uit het fysieke domein) voor het onderzoek Leefomgeving en Gezondheid (LEGO)
• 3 focusgroepen voor LEGO, met respectievelijk GGD’en, gemeenten en ruimtelijke ontwikkeling
• Start 5 pilots voor LEGO, in Hilversum, Zwolle, Rotterdam, Dordrecht en in de regio Brabant
• Bezoek Gezonde Leefomgeving op loketgezondleven.nl:

*De navigatiestructuur van loketgezondleven.nl is gewijzigd op 1 juni.        

Contact

Danielle de Jongh (danielle.de.jongh@rivm.nl)

Feiten en cijfers interventies

Djoeke in de boom.jpg

Djoeke werkt zowel op nationaal als op internationaal niveau aan de beoordeling van leefstijlinterventies. Een leefstijlinterventie is een doordachte aanpak om gedrag van mensen te veranderen en hun omgeving te beïnvloeden met als doel gezondheid te bevorderen of ziekte te voorkomen. Met zeven Nederlandse kennisinstituten vormt het RIVM het Samenwerkingsverband Erkenning Interventies. Samen beoordelen zij interventies volgens eenduidige criteria op kwaliteit, effectiviteit en uitvoerbaarheid. Een overzicht van deze erkende interventies vind je op Loketgezondleven.nl.

Internationaal werkte Djoeke al jaren mee in een groot Europees programma CHRODIS PLUS gericht op het voorkomen en de behandeling van chronische aandoeningen.

Mijlpalen in 2020

Djoeke noemt drie mijlpalen van haar nationale en internationale werk. Allereerst is dat de bijeenkomst van alle negen commissies en de zeven directeuren van het Samenwerkingsverband die het convenant Erkenning Interventies opnieuw ondertekenden. “Het is een mooie prestatie dat we samen een gezamenlijk beoordelingssysteem hebben voor allerlei interventies uit verschillende domeinen, zoals jeugdhulp, langdurige zorg en het sociaal domein”. Met het tekenen van het convenant geven de organisaties aan de samenwerking voort te willen zetten”. Djoeke benadrukt ook het belang van een gedeeld beoordelingssysteem voor GGD’en en gemeenten: “Zo kunnen GGD’en en gemeenten ervan uitgaan dat interventies op dezelfde manier beoordeeld zijn. Dat maakt het ook makkelijker om een integraal pakket aan erkende interventies samen te stellen met interventies vanuit de verschillende domeinen.

Ten tweede: om erkende interventies meer en beter onder de aandacht te brengen, organiseert het RIVM minicampagnes Ga voor impact, kies erkende interventies rondom een thema. Dit jaar was de beurt aan rookinterventies. Djoeke: “Een onderdeel van deze campagne was de Webtalkshow Rookvrij. Ervaringsdeskundigen van gemeenten en uit het onderwijs gaven tips en adviezen hoe te zorgen voor een rookvrij schoolterrein. Het webinar was actueel voor scholen, omdat hun schoolterrein vanaf 1 augustus rookvrij moest zijn. Uit de evaluatie bleek dat de 100 kijkers vanuit gemeenten, GGD’en en het onderwijs positief waren over onze online bijeenkomst. Doordat we het webinar goed deelden via online kanalen is de video na afloop nog zo’n 100 keer bekeken.

Als derde noemt Djoeke het Europese CHRODIS PLUS waarin 25 landen werkten aan de implementatie van interventies gericht op het voorkomen en behandelen van chronische aandoeningen. Djoeke leidde het deelproject dat zich richtte op het verzamelen van kennis over succesfactoren voor intersectorale samenwerking. Hierbij werken verschillende sectoren (bijvoorbeeld naast gezondheidszorg, ook ruimtelijke ordening, onderwijs en welzijn) samen aan het verbeteren van de gezondheid van inwoners van een gemeente, regio of land. De landen formuleerden onder leiding van het RIVM aanbevelingen en strategieën voor succesvolle intersectorale samenwerking.

Vooruitblik 2021

In 2021 gaat de afdeling Gezond Leven na of zij het proces van erkenning kunnen verbeteren. Bijvoorbeeld door te zorgen voor meer contact tussen erkenningscommissies en indieners van interventies. “Gesprekken met indieners zijn belangrijk. Het overbruggen van afstand tussen de indieners en de commissies leidt tot een kwaliteitsverbetering van interventies en de beoordeling.”

“Daarnaast ontwikkelen we een e-learning voor indieners die hen helpt bij het beschrijven van hun interventie voor de erkenningsaanvraag. Na het volgen van de e-learning hebben de indieners hun interventiebeschrijving voor het overgrote deel klaar om in te dienen. Zo helpen we met beschrijven en maken we het ook nog leuker om te doen.

Als laatste punt noemt Djoeke de activiteiten rond het in kaart brengen van werkzame elementen van interventies in de ‘Wat werkt dossiers’ op Loketgezondleven.nl. Dit zijn beknopte overzichten die voor specifieke thema’s en doelgroepen laten zien wat werkt, wat niet werkt en wat we nog niet zeker weten. “Komend jaar werken we samen met Rutgers en Soa Aids Nederland aan een Wat werkt dossier over Seksuele gezondheid en preventie van tienerzwangerschappen en met Trimbos aan een Wat werkt dossier Drugspreventie. Ook leveren we een bijdrage in het preventieprogramma van ZonMw over Werkzame elementen”.

Cijfers

• 326 erkende interventies staan op Loketgezondleven.nl. Hiervan zijn 73 interventies erkend als Effectief (eerste, goede of sterke aanwijzingen), 164 Goed onderbouwd en 89 Goed beschreven.
• Top vijf meest geraadpleegde interventies op Loketgezondleven.nl:

1. CooL* (13.000 keer bekeken)

2. Beweegkuur* (10.740 keer bekeken)

3. SLIMMER* (8.930 keer bekeken)

4. Sociaal Vitaal (1.835 keer bekeken)

5. SMARTsize (1.769 keer bekeken)

* gecombineerde leefstijlinterventie

• Eigenaren dienden vooral interventies in op de thema’s:

1. Seksualiteit

2. Psychische gezondheid

3. Bewegen en voeding

4. Gezonde leefstijl algemeen

• De deelcommissies beoordeelden 55 interventies voor Goed onderbouwd en Effectief; praktijkbeoordelaars beoordeelden 13 interventies voor Goed beschreven in 2020.

Contact

Djoeke van Dale (djoeke.van.dale@rivm.nl)

Feiten en cijfers preventie in het zorgstelsel

IMG-20210205-WA0016.jpg

Via het digitaal loket Preventie in het Zorgstelsel deelt het RIVM informatie, tips en praktijkvoorbeelden om aan de slag te gaan met het gezamenlijk opzetten en bekostigen van preventieactiviteiten voor risicogroepen.

Samenwerking gemeenten en zorgverzekeraars

Wat zijn de belangrijkste mijlpalen geweest in 2020? Allereerst noemt Karlijn het onderzoek onder gemeenten en zorgverzekeraars. “In interviews vroegen we naar de ondersteuningsbehoefte op het gebied van samenwerking tussen gemeenten en zorgverzekeraars, gericht op preventie. Dat heeft geleid tot het nieuwe dossier Samenwerking preventie, zorg en welzijn.” In dit dossier worden de voordelen van samenwerking tussen gemeente, zorgverzekeraar, GGD en zorg- en welzijnsprofessionals uiteengezet en hoe deze samenwerking bevordert kan worden. Karlijn benadrukt het belang van een goede samenwerking. “Goede samenwerking tussen het medisch en sociaal domein zorgt ervoor dat inwoners de juiste zorg op de juiste plek krijgen. Met name de informatie over financiering is behulpzaam voor zorgverzekeraars en gemeenten, omdat deze uitlegt welke mogelijkheden er zijn binnen de huidige wet- en regelgeving”.

Gecombineerde leefstijlinterventie

Met behulp van de gecombineerde leefstijlinterventie (GLI) werken volwassenen aan hun leefstijl. Met als doel het verminderen van overgewicht. Deze leefstijlinterventie wordt onder voorwaarden vergoed door de basisverzekering. Karlijn vertelt: “Sinds 2019 bieden we informatie aan die professionals helpt met het aanbieden van deze leefstijlinterventie. We beantwoorden vragen zoals: hoe je zelf aan de slag kunt gaan of in welke regio’s een GLI wordt aangeboden. Dat er behoefte is aan deze informatie, wordt onderstreept door de bezoekcijfers van de website. De webpagina’s over de GLI zijn het afgelopen jaar het meest bezocht. Onlangs is het dossier uitgebreid met veelgestelde vragen over de GLI en een interactieve kaart van Nederland met alle GLI-aanbieders.

Interventiegerichte aanpak

In navolging van de gecombineerde leefstijlinterventie wil het ministerie van VWS andere vormen van preventie in de zorg implementeren. Het gaat om interventies die bijdragen aan de beweging 'van zorg en ziekte naar gezondheid en gedrag'. Het RIVM ondersteunt dit door vanaf 2020 informatie te delen over deze aanpak, de gecombineerde leefstijlinterventie en de vier andere leefstijlinterventies via het digitaal loket.

‘Kind naar gezonder gewicht’ is een van deze vijf interventies, waarbij overgewicht onder kinderen wordt aangepakt. Het RIVM is partner binnen de coalitie Kind naar gezonder gewicht en werkt dus mee om deze interventie in de praktijk door te voeren. “In september jl. heeft ‘Kind naar gezonder gewicht’ in samenwerking met de VNG een workshop gegeven om gemeenten te informeren over de aanpak en te inspireren hiermee aan de slag te gaan. Wij hebben deze workshop gecoördineerd en ons netwerk hierover op de hoogte gebracht.”

Vooruitblik 2021

“De gecombineerde leefstijlinterventie blijft in 2021 een belangrijk onderwerp waarover wij via het digitaal loket Preventie in het Zorgstelsel regelmatig communiceren. We richten ons hierbij op het ondersteunen van professionals die met de GLI aan de slag gaan. De interactieve GLI-kaart met relevante informatie over aanbieders zal in de loop van dit jaar daarom verder ontwikkeld worden.” Daarnaast komt in 2021 ook meer duidelijkheid over vergoeding vanuit de Zorgverzekeringswet voor de aanpak kind naar gezond gewicht”, vertelt Karlijn. “Over deze ontwikkelingen houden we belanghebbenden via het digitaal loket ook op de hoogte”. Tot slot geeft Karlijn aan dat er landelijk veel gebeurt op het gebied van preventie in het zorgstelsel. De coronapandemie wakkert het belang van preventie verder aan. “Een ongezonde leefstijl en chronische aandoeningen drukken zwaar op de zorg. Deze problematiek moet eerder en ergens anders aangepakt worden. Met het digitaal loket willen we professionals met actuele informatie en adviezen op weg helpen hier gezamenlijk mee aan de slag te gaan”.

Cijfers

• In totaal 10 preventiecoalities tussen zorgverzekeraar en gemeente
• 170 gemeenten namen deel aan de workshop van ‘Kind naar gezonder gewicht'
• Top vijf meest bezochte pagina’s van Preventie in het Zorgstelsel in 2020:

1. Aanbod van de GLI in Nederland: 25.951 unieke bezoekers

2. Startpagina GLI: 22.377 unieke bezoekers

3. Tabel met GLI-aanbieders: 15.170 unieke bezoekers

4. Preventie in de vijf stelselwetten: 6.672 unieke bezoekers

5. Wat werkt dossier gecombineerde leefstijlinterventie: 4.281 unieke bezoekers

Contact

Karlijn Leenaars (karlijn.leenaars@rivm.nl)

Feiten en cijfers Gezonde School

Vivian kinderen schoolplein (002).JPG

Binnen Gezonde School werken het RIVM, GGD GHOR, MBO Raad, PO-Raad en VO-raad samen. Vivian ‘vertaalt’ wetenschappelijke inzichten naar praktische ondersteuning aan scholen om gezondheid te bevorderen van leerlingen en studenten.

Meer maatwerk voor scholen

Vivian noemt drie belangrijke mijlpalen in 2020. Ten eerste: de Gezonde School-aanpak. “Scholen die willen werken aan een gezonde leefstijl, helpen we met een overzichtelijk stappenplan”, vertelt Vivian. “Dit plan is nu maatwerk voor alle onderwijstypen, inclusief inspirerende voorbeelden, praktische hulpmiddelen en interventies op maat. Bij elke stap bieden we scholen hulp en ondersteuning, waardoor scholen nog makkelijker met gezondheidsbevordering aan de slag kunnen gaan.”

Ten tweede: speciaal onderwijs. Gezonde School richtte zich altijd al op het basisonderwijs, voortgezet onderwijs en MBO. Vivian: “We hebben een verkenning gehouden onder scholen voor speciaal onderwijs. Niet praten óver scholen, maar praten mét scholen dus. Door bijvoorbeeld onderwijsprofessionals te interviewen, ons gebruikerspanel te bevragen en scholen te bezoeken. Daardoor kregen we inzicht in allerlei kansen en belemmeringen binnen dit onderwijstype om te werken aan een gezonde leefstijl. Gevolg van deze inzichten: we bieden nu ook maatwerk voor scholen in het speciaal onderwijs”.

Ten derde: doelgroep gerichter, motiverender en toegankelijker maken van onze informatie. “Ons belangrijkste communicatiekanaal voor scholen is de website gezondeschool.nl”, vertelt Vivian. “Niet alleen de informatie over de Gezonde School-aanpak hebben we onder handen genomen, maar bijvoorbeeld ook de gezondheidsthema’s. Binnen de Gezonde School-aanpak kunnen scholen kiezen voor een gezondheidsthema om aan te werken. Denk bijvoorbeeld aan voeding, roken of seksualiteit. Elk jaar werken we samen met andere thema-instituten om alle gezondheidsthema’s per onderwijstype te actualiseren. Dit jaar hebben we de webpagina’s tegelijkertijd anders opgezet en volledig herschreven. Met als resultaat: motiverendere en toegankelijkere informatie voor scholen.”

Ondersteuning aan scholen tijdens lockdown

Afgelopen jaar stond in het teken van COVID-19. Hoe heeft Gezonde School onderwijsprofessionals ondersteund toen de scholen dicht waren? Vivian: “Aan de hand van de coronamaatregelen hebben we gekeken naar welke kennis wij in huis hebben. Al snel werd duidelijk dat een goede hygiëne cruciaal is voor het voorkomen van verspreiding van het virus. Daarom hebben we onze informatie over hygiëne geactualiseerd en lespakketten over dit onderwerp met scholen gedeeld”.

Op gezondeschool.nl hebben we goede voorbeelden van scholen gedeeld. Dit deden we onder de noemer ‘Gezonde School Thuis’: hoe bevordert een leerkracht een gezonde leefstijl van zijn leerlingen, terwijl deze allemaal thuis zitten?”

Verbreding Gezonde School-aanpak in 2021

Vivian noemt haar ambities voor het nieuwe jaar. “Ten eerste willen we de Gezonde School-aanpak verbreden. Met aandacht voor de rol van leerkrachten en docenten, en aandacht voor organisaties in de omgeving van een school. Zit een kind lekker in zijn vel, dan bereik je meer met een gezonde leefstijl. Hetzelfde gaat op voor leerkrachten en docenten. Vitaliteit en duurzame inzetbaarheid van medewerkers zou elke school hoog op de agenda moeten zetten. Ten tweede willen we graag de Gezonde School-adviseurs van de GGD ondersteunen bij het maken van een externe omgevingsanalyse. Een school staat in een wijk in een gemeente. Zitten er sportverenigingen of kinderopvanginstellingen om de hoek? Is een gemeente aangesloten bij JOGG (jongeren op gezond gewicht)? Hoe kunnen scholen en deze organisaties samenwerken en elkaar versterken bij het werken aan een gezonde leefstijl?”.

Aandacht voor slaap

“Scholen in het voortgezet onderwijs en het MBO, en de Gezonde School-adviseurs van de GGD, hebben aangegeven dat ze meer willen doen met het thema slaap. Slaaptekort kan leiden tot gewichtstoename, stemmingswisselingen en concentratieproblemen. Door hun biologische ritme kruipen pubers niet alleen later in bed, ze hebben ook de neiging om later wakker te worden. Een toets om 9.00 uur is dan ook geen goed idee: de pubers zijn minder scherp. Scholen worstelen met de vraag wat zij kunnen doen om slaaptekort bij hun leerlingen en studenten te voorkomen. Daar wil ik hun graag bij helpen.”

Cijfers

Bijdrage RIVM aan het programma Gezonde School:

• 2 enquêtes naar scholen uit het ons Gebruikerspanel (over o.a. de gevolgen van corona en speciaal onderwijs)

• 3 enquêtes naar alle Gezonde School-adviseurs van de GGD (over o.a. mediawijsheid en speciaal onderwijs)
• 25 interviews over speciaal onderwijs (14 interviews met scholen voor speciaal onderwijs en 11 interviews met andere professionals)
• training over speciaal onderwijs voor Gezonde School-adviseurs en andere professionals
• 1 verkenning naar de wensen en mogelijkheden voor een programmatische aanpak naar natuur, milieu en duurzaamheid op scholen (digitale vragenlijsten: input van 360 scholen, 30 Gezonde School-adviseurs en 45 professionals uit het NME-werkveld / interview: 8 Gezonde School-adviseurs)
• inhoudelijke bijdragen aan deskundigheidsbevordering van 700 Gezonde School-adviseurs

Contact

Vivian Kruitwagen (vivian.kruitwagen@rivm.nl)

Feiten en cijfers Gezonde Kinderopvang

Margien kinderopvang_bijgesneden.jpg

Met Gezonde Kinderopvang werken kinderdagverblijven, buitenschoolse opvang en gastouderopvang structureel aan een gezonde leefstijl van jonge kinderen. Elk kind verdient immers een gezonde start.

Nieuw stappenplan

Structureel werken aan een gezonde leefstijl, hoe doe je dat dan? Margien legt uit: “Onze aanpak is een praktische werkwijze. Je werkt planmatig, doordat je drie fasen doorloopt: voorbereiden, uitvoeren en evalueren. Je werkt integraal, omdat je je richt op het beleid, de ontwikkeling van kennis en vaardigheden van kinderen en medewerkers, de fysieke en sociale omgeving van je locatie, én omdat je oog hebt voor factoren die gezondheid en leefstijl belemmeren. Om het voor de kinderopvang nog makkelijker te maken, hebben we dit jaar een concreet stappenplan gemaakt. In dit stappenplan komt alles samen. We helpen stap voor stap de kinderopvang met adviezen, tips en voorbeelden. Hierbij hebben we ook onze coaches en ambassadeurs betrokken. De coaches zijn opgeleide stafmedewerkers uit de kinderopvang die werken aan een gezonde leefstijl binnen hun eigen organisatie en die hun collega’s opleiden met de scholing ‘een gezonde start’. De ambassadeurs zijn coaches van het eerste uur die nieuwe coaches helpen én die een visitekaartje zijn voor Gezonde Kinderopvang. De coaches en ambassadeurs weten het beste wat werkt binnen hun eigen kinderopvangorganisatie.”

Online week voor coaches en docenten

Coaches vervullen een belangrijke rol bij het bevorderen van een gezonde leefstijl in de kinderopvang. Margien: “Inmiddels zijn er 1.028 coaches. Voor hen organiseren we altijd intervisiebijeenkomsten. Voor nieuwe coaches deden we dit tweemaal per jaar in Utrecht; voor coaches met meer ervaring zo’n vier keer in de regio, waaronder in Amsterdam en Nijmegen. Voor deze bijeenkomsten nodigden we ook de GGD uit, zodat we hen meer in positie kunnen brengen in de kinderopvangbranche. We werkten toe naar regionale netwerken. En toen kwam de coronapandemie en moest het roer om.”

“We konden helaas geen fysieke intervisiedagen meer organiseren. We kozen voor een online week voor alle coaches en docenten Gezonde Kinderopvang. Die week vond plaats van 2 t/m 5 november 2020. We organiseerden online workshops, webinars en vragenuurtjes. Op het programma stonden bijvoorbeeld de thema’s: bewegen, mediaopvoeding, slaap, omgaan met weerstand en omgaan met verschillende culturele achtergronden.”

Meer dan 200 deelnemers hebben meer dan 500 online sessies bijgewoond. Met name de online workshops zaten snel vol. Met twee uitschieters: ‘online geven van training’ en ‘omgaan met weerstand hoort bij elke verandering’. “Daarom hebben we na de online week de eerste workshop nog viermaal extra aangeboden en de tweede workshop twee keer”, zegt Margien hierover.

Nog meer mijlpalen in 2020

Margien noemt nog drie mijlpalen. “Ten eerste hebben we online de train-de-trainer voortgezet. De train-de-trainer hoort bij de scholing ‘een gezonde start’. Deze leidt een stafmedewerker uit de kinderopvangorganisatie op tot coach Gezonde Kinderopvang. Als tweede: de aanpassing van de menustructuur van gezondekinderopvang.nl. Dit hebben we gedaan op basis van gebruikersonderzoeken en webstatistieken. En tot slot, de uitsmijter: het feest. Hiermee vierden we alles wat wij de afgelopen vier jaar hebben bereikt én dat het programma de komende jaren wordt voortgezet. Op 2 november zongen en dansten via een livestream bijna 10.000 kinderen van ruim 100 kinderopvanglocaties gezamenlijk het speciaal gemaakte Gezonde Kinderopvang-lied ‘Doe mee en droom!’. Ook sprak onze staatssecretaris Paul Blokhuis iedereen toe via een videoboodschap. We keken samen terug op onze resultaten van de afgelopen vier jaar. En we gaan vol energie vooruit in de komende vier jaar”.

Vooruitblik 2021

“We blijven ons richten op de behoeften van de kinderopvang. We gaan door met het opleiden van nieuwe coaches, die we helpen met het geven van scholing aan hun eigen medewerkers en het vormgeven van werken aan Gezonde Kinderopvang in de eigen organisatie. Voor alle coaches gaan we door met (online) intervisies of masterclasses. Daarnaast willen we meer ambassadeurs werven”, vertelt Margien.

“Daarnaast gaan we een aantal samenwerkingsverbanden vanuit het programma versterken. Bijvoorbeeld met JOGG (jongeren op gezond gewicht). JOGG-gemeenten richten zich op basisscholen; kinderopvang is nieuw voor hen.

Ook intensiveren we onze samenwerking met het programma Gezonde School. We willen dat kinderen van 0 t/m 18 jaar in een gezonde omgeving opgroeien. Samen onderzoeken we hoe we de samenwerking tussen de kinderopvang en scholen op het gebied van gezondheidsbeleid verder kunnen versterken. We zien dat er steeds meer Integrale Kind Centra (IKC) ontstaan, gericht op kinderen van 0 tot 13 jaar. In een IKC zijn onderwijs, kinderopvang, buitenschoolse opvang en welzijnsactiviteiten voor kinderen samengevoegd. Dat maakt het nog vanzelfsprekender om samen te werken aan een ‘doorlopende lijn’.”

Als laatste punt noemt Margien de ontwikkeling van een keuzemodule ‘Gezonde leefstijl in de kinderopvang’ voor ROC’s in 2025. Margien: “we willen toewerken naar de borging van Gezonde Kinderopvang, ook in de initiële opleidingen van de toekomstige professionals van de kinderopvang. Op deze manier hoeft de focus van ons programma in de toekomst veel minder te liggen op bijscholing in de vorm zoals we nu doen. De ROC’s leiden immers de toekomstige pedagogische medewerkers kinderopvang op. In 2021 zetten we de eerste stap: de samenstelling van een focusgroep met studenten, docenten en partners uit de branche om met ons mee te denken over de opzet en inhoud van deze keuzemodule. Daarna gaan we nadenken over hoe we het gedachtegoed van Gezonde Kinderopvang kunnen borgen bij kinderdagverblijven, buitenschoolse opvang of bij gastouders. Ook borging bij gemeenten heeft onze aandacht.”

Cijfers 2017 -2020

• 1.028 opgeleide coaches
• 690 organisaties werken met een coach Gezonde Kinderopvang. Een organisatie kan meerdere coaches in dienst hebben, werkzaam op verschillende locaties. Al 760 kinderopvanglocaties hebben een of meerdere coach(es).
• 6 ambassadeurs

Cijfers 2020

• 22 train-de-trainer voor nieuwe coaches, waarvan 3 fysiek en 19 online
• 234 nieuwe coaches opgeleid
• 2 train-de-trainer voor ROC-docenten, waarvan 1 fysiek en 1 online
• 19 ROC-docenten opgeleid
• Hoge naamsbekendheid: Gezonde Kinderopvang (95%) en de website Gezondekinderopvang.nl (85%). Ook bij niet-coaches een hoge naamsbekendheid, respectievelijk 89% en 71%.
• 100 deelnemers aan 4 workshops ‘online geven van training’
• 50 deelnemers aan 2 workshops ‘omgaan met weerstand hoort bij elke verandering’

Contact

Margien van Rooij (margien.van.rooij@rivm.nl)

Feiten en cijfers Green Deal Duurzame Zorg

foto Nicolette beste (002).jpg

Wat kan de zorgsector doen aan het verbeteren van het milieu? Denk aan de vermindering van CO2-uitstoot, de stimulering van circulaire economie of de creatie van een zorgomgeving die uitnodigt tot gezond gedrag van de bewoners, professionals en bezoekers. 

Praktijkvoorbeelden van zorginstellingen

Er gebeurt al veel op het gebied van een gezonde leefomgeving in de zorg, maar aandacht blijft nodig. Nicolette: “Denk bij een gezonde leef- en werkomgeving aan meer mogelijkheden voor beweging en ontspanning voor patiënten en medewerkers. Maar ook aan een tuin die zorgt voor een groene leefomgeving bij zorginstellingen. Wij verzamelen kennis over gezondheidssbevorderende omgevingen in de zorg. Ook verzamelen we voorbeelden van activiteiten van zorginstellingen op het gebied van natuur, voeding en architectuur. Deze voorbeelden dienen weer als inspiratie voor andere zorginstellingen. Dus heb je een voorbeeld, deel dit dan vooral met ons via duurzamezorg@rivm.nl”.

Mijlpalen in 2020

In 2020 heeft het team veel stappen gezet. Nicolette: “Brancheorganisaties en zorginstellingen weten het beste wat er al gebeurt op het gebied van een gezondheidsbevorderende omgeving. En waar de behoeften liggen binnen instellingen. Daarom was onze eerste stap om te gaan samenwerken met Actiz, Plane Tree, Vereniging Gehandicapten Nederland, GGZ Nederland, Milieuplatform Zorg en Eten+Welzijn. Deze brancheorganisaties vormen een logische schakel naar de zorginstellingen die ze vertegenwoordigen. Een tweede stap was het verzamelen van praktijkvoorbeelden over zorgomgevingen die gezond gedrag stimuleren. Deze hebben we ingedeeld naar drie thema’s: natuur, architectuur en voeding. In juni volgde de derde stap: onze website rivm.nl/green-deal-duurzame-zorg ging de lucht in. Op deze website staan deze praktijkvoorbeelden, ter inspiratie voor andere zorginstellingen. Dit is ook de plek waar we (internationale) literatuur delen.”

Om deze kennis en voorbeelden onder de aandacht te brengen van zorginstellingen, zet het team nieuwsbrieven en twitter in. “In oktober jl. hebben we een presentatie gegeven over onze resultaten op een online congres ‘Green Deal Duurzame Zorg’. Hierdoor bereikten we 1.000 deelnemers: onderzoekers, beleidsmakers en medewerkers van zorginstellingen. Na onze deelname zagen we het aantal webbezoekers toenemen”.

Vooruitblik 2021

Nicolette vertelt met enthousiasme over de plannen voor het nieuwe jaar. “Uiteraard blijven we ons verdiepen in de (internationale) literatuur. We blijven intensief samenwerken met de brancheorganisaties en onze opdrachtgever, het ministerie van VWS. Ook blijven we zoeken naar inspirerende praktijkvoorbeelden. Daarbij hebben we nog steeds de brancheorganisaties en zorginstellingen nodig. Het delen van een praktijkvoorbeeld hoeft hen niet veel tijd te kosten in deze coronapandemie. Waar mogelijk, ontlasten we hen. Daarnaast kunnen we hun voorbeeld breder onder de aandacht brengen via onze communicatiekanalen.”

Het jaar is net begonnen en er is alweer een mijlpaal bereikt. Nicolette: “In 2020 lag de focus op de creatie van een zorgomgeving die uitnodigt tot gezond gedrag. Die focus houden we ook in 2021. Maar ondertussen zijn we breder gaan samenwerken binnen het RIVM. We bieden nu ook informatie aan over het verminderen van de CO2 uitstoot, circulair werken (minder afval) en het verminderen van medicijnresten in water.

Cijfers

• 11 praktijkvoorbeelden natuur
• 10 praktijkvoorbeelden voeding
• 14 praktijkvoorbeelden architectuur
• ‘Wat werkt Dossier’ over natuur

Contact

Nicolette Warmenhoven (nicolette.warmenhoven@rivm.nl)