Altijd alert
RIVM bij ongevallen en incidenten
Januari 2018 | Nummer 1
https://magazines.rivm.nl/2018/01/altijd-alert
Altijd alert: de responsorganisatie van het RIVM
Een grote brand of een incident met chemische, biologische of radioactieve stoffen maakt mensen in de omgeving onrustig. Ze horen sirenes, zien rookwolken en ruiken vreemde geuren. De schrik zit er vaak goed in. Mensen willen zo snel mogelijk weten wat er aan de hand is en of er gevaar is voor hun gezondheid. Het RIVM is inzetbaar vóór, tijdens en na milieu- en stralingsongevallen. Daarvoor zijn we 24/7 bereikbaar en beschikbaar. Dit online magazine ‘Altijd alert’ biedt informatie over onze dienstverlening.
Altijd alert: de responsorganisatie van het RIVM
Het RIVM ondersteunt lokale en regionale overheden en de rijksoverheid bij de voorbereiding op ongevallen en rampen, bij het bestrijden van ongevallen en rampen in de acute fase en in de nafase. Het RIVM verzamelt en deelt informatie en ontsluit kennis op dit gebied.
Het RIVM meet vrijgekomen gevaarlijke stoffen in lucht, bodem en water. Maar de responstaak van het RIVM gaat verder dan alleen het meten en analyseren van stoffen en straling. We kunnen bijvoorbeeld berekenen hoe de gevaarlijke stoffen zich verspreiden. Daarbij beoordelen we de risico’s voor de gezondheid van mensen en voor het milieu. Niet alleen in de acute fase, tijdens het incident, maar ook na afloop. Dan adviseren we bijvoorbeeld over nut en noodzaak van psychosociale hulpverlening. Op deze manier ondersteunt het RIVM lokale en regionale overheden, brandweer, GGD’en en hulpdiensten.
Samen in de ketenHet RIVM werkt samen met andere organisaties en kennisinstituten om lokale en regionale overheden eenduidige adviezen te kunnen geven bij een incident of ramp. Dat zijn bijvoorbeeld het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI), het Instituut Fysieke Veiligheid (IFV), het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum (NVIC), Rikilt, TNO en Defensie. Juist dit netwerk van (crisis)partners maakt het mogelijk tijdens incidenten snel de benodigde kennis en kunde in te zetten. Samen met deze partners trainen en oefenen we regelmatig. Dat is belangrijk om de kennis en vaardigheden die tijdens incidenten nodig zijn, goed te blijven ontwikkelen en beheersen. In dit online magazine leest u daarover.
Laagdrempelig
Het RIVM streeft naar een dienstverlening die laagdrempelig en toegankelijk is. Daarvoor ontwikkelen we onder andere praktische instrumenten. In dit magazine kunt u lezen over de app Incident, over Pluimradar en over een nieuwe alarmeringstool voor het Nationaal Meetnet Radioactiviteit.
Ontwikkelingen en ambities
De samenleving verandert snel. De moderne maatschappij vraagt om oplossingen die aansluiten bij de behoeften van de burger. Ook de producten en diensten van onze responsorganisatie veranderen daarin mee. Onderzoek uit 2015 wijst uit dat onze dienstverlening nog altijd een welkome aanvulling is op de incidentbestrijdingsorganisatie van gemeenten en veiligheidsregio’s. De vraag van onze opdrachtgevers staat daarbij centraal. We blijven onzen producten en diensten daarom ontwikkelen. Zodat we een optimale ondersteuning kunnen blijven bieden. Het RIVM is altijd alert en zo dragen wij bij aan de gezondheid en veiligheid van mensen.
In het najaar van 2017 hebben we onze strategie bepaald waarmee we onze ambities voor de komende jaren gaan realiseren. Natuurlijk betrekken we onze opdrachtgevers, keten- en netwerkpartners bij de implementatie van deze strategie. In een volgende editie van dit nieuwe online magazine leest u daar meer over.
Praktische toepassingen
Het RIVM ondersteunt regionale overheden in de voorbereiding, acute fase en nazorg bij milieuongevallen. De ondersteuning varieert van het uitvoeren van metingen en verspreidingsberekeningen tot het opstellen van een risico inschatting voor mens en milieu. Ook stelt het RIVM kennis en informatie beschikbaar via praktische instrumenten. Een aantal voorbeelden op een rij.
Pluimradar: snelle indruk rookpluim
Het RIVM en het KNMI hebben een tool ontwikkeld die (gezondheidskundig) adviseurs gevaarlijke stoffen ((G)AGS) een snelle indruk geeft van de verspreiding van een gaswolk, zoals een rookpluim bij een brand.
De brandweer zet bij een incident met gevaarlijke stoffen vaak een ‘sigaar’ op de kaart. Pluimradar doet dat ook, maar dan dynamisch. Na het invoeren van enkele gegevens over het incident berekent Pluimradar binnen enkele minuten de verwachte verspreiding en laat zie hoe deze op basis van meteovoorspellingen beweegt. Dit helpt bijvoorbeeld bij het aansturen van meetploegen, bepalen van aanrijroutes voor hulpdiensten en beslissingen over mogelijke veiligheidsmaatregelen.
Deze tool combineert een verspreidingsberekening van het RIVM met de actuele weersverwachting van het KNMI. De toepassing is ontwikkeld door RIVM en KNMI, in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Sinds april 2017 draait een proefversie die getest is door diverse (G)AGS’en. Begin 2018 is de tool klaar voor gebruik en hopen RIVM en KNMI de toepassing breder toegankelijk te maken.
Modellen en de weerbarstige werkelijkheid
Het voorspellen van verspreiding van stoffen door de lucht is complex. Het RIVM en KNMI maken gebruik van wetenschappelijke verspreidings- en weermodellen. Metingen zullen echter altijd nodig blijven om de berekeningen te verifiëren.
Incident app
Sinds de zomer van 2016 is de app ‘Incident’ beschikbaar voor iOS en Android. De app ontsluit informatie over gezondheidsrisico’s bij incidenten met gevaarlijke stoffen. De app is bedoeld voor adviseurs gevaarlijke stoffen (AGS) van de brandweer en gezondheidskundig adviseurs gevaarlijke stoffen van de GGD/GHOR.
Met de app maakt het RIVM relevante informatie over gevaarlijke stoffen op een eenvoudige manier beschikbaar. Daarbij komen verschillende scenario’s aan bod, zoals ‘brand’, ‘persoon onwel’ en ‘onbekende stof’. Per scenario worden verschillende stappen beschreven. Die stappen zijn onder andere gebaseerd op werkafspraken tussen de organisaties die samenwerken in de bestrijding van incidenten. Ook instructies voor bijvoorbeeld het nemen van monsters met canisters zijn in de app opgenomen.
Informatie kan gemakkelijk beschikbaar worden gemaakt en worden geactualiseerd. Het systeem is daarmee flexibeler dan bijvoorbeeld een papieren handboek. Daarnaast bevat de app contactinformatie van landelijke partijen die lokale en regionale overheden kunnen inschakelen voor specifieke ondersteuning en expertise. Zo kan de (regionale) gebruiker direct vanuit de app bellen met de 24/7 telefoonnummers van de verschillende ketenpartners.
De app zal in overleg met ketenpartners verder ontwikkeld en verbeterd worden. Heb je vragen of suggesties om de app te verbeteren? Neem dan contact op via incident@rivm.nl.
Alarmtool meetnet radioactiviteit
Het Nationaal Meetnet Radioactiviteit (NMR) is een waarschuwingsmeetnet voor kernongevallen. Bij een ongeval geeft het NMR inzicht in omvang en verloop van de radioactieve besmetting, om zo goed mogelijk beschermende maatregelen voor mens en milieu te kunnen nemen. Bij metingen boven een bepaald niveau worden RIVM en de regionale brandweer automatisch gewaarschuwd. Deze alarmering en de afhandeling van de alarmen worden geautomatiseerd met een tool.
Na een dergelijke alarmering is er snel contact zijn tussen brandweer en RIVM. De toegang tot de NMR-applicatie waarmee de meetwaarden kunnen worden gevolgd, wordt nu verbeterd. De tool maakt het mogelijk een alarm eenvoudig op tablet of smartphone te accepteren en af te handelen. Nu gaat dat nog via een speciale website. De tool zal ook de meetdata van de meetpost die het alarm geeft, tonen. Met deze tool gaat een wens van Brandweer Nederland in vervulling.Op 16 juni 2017 was er een gebruikersbijeenkomst met vertegenwoordigers van de brandweer uit de veiligheidsregio’s, de beheerders van het NMR (RIVM) en de ontwikkelaars (Technolution). Op een interactieve manier is een conceptversie van de tool getoond. De deelnemers hebben hun wensen en verbeteringen kenbaar gemaakt. Deze wijzigingen zullen worden verwerkt in de definitieve tool. Het is de bedoeling de tool in 2018 gereed te hebben voor gebruik.
Opleiden, trainen en oefenen
De responsorganisatie van het RIVM bestaat uit een groep enthousiaste en betrokken deskundigen. Om te zorgen dat zij hun kennis en kunde op een goed niveau krijgen en houden, investeert RIVM in opleiden, trainen en oefenen (OTO).
Verdachte objecten
Het Protocol Verdachte Objecten (PVO) beschrijft hoe verschillende organisaties samenwerken bij incidenten met verdachte objecten die mogelijk gevaarlijk materiaal bevatten..
Gaspakkenteams oefenen samen
Eind juni 2017 namen teams van ProRail, het Landelijk Team Forensische Opsporing (LTFO) en het RIVM deel aan een gaspakoefening op het rangeerterrein Kijfhoek tussen Barendrecht en Zwijndrecht.
Oefenen met Borssele
De afgelopen maanden oefenden verschillende organisaties, bestuurders en hulpdiensten de bestrijding van een kernongeval. Daarbij gaat het om jaarlijkse terugkerende alarmoefeningen én om de Nationale Nucleaire Oefening (NNO) De oefeningen vinden plaats in samenwerking met Kerncentrale Borssele (EPZ).
Oefenen op het mobiele lab
Het opleiden, trainen en oefenen met het mobiel chemisch en biologisch laboratorium (MCBL) is een belangrijk onderdeel van het oefenprogramma voor de responsorganisatie. Voordat je als bioloog of chemicus in het MCBL mag werken, moet je over voldoende kennis en vaardigheden beschikken.
Voertuigen en materiaal
Wagenpark responsorganisatie
De rijdende laboratoria van het RIVM staan 24 uur per dag klaar om uit te rukken. Kleine vrachtwagens worden ingezet voor het meten van chemische of radiologische stoffen. Met het Mobiel Chemisch en Biologisch Laboratorium (MCBL) kan het RIVM op de paats van een incident, chemische en biologische analyses uitvoeren. Twee radiologische-nucleaire meetvoertuigen staan klaar voor het geval er een radiologisch ongeval gebeurt.
Mobiel chemisch-biologisch lab
Het Mobiel Chemisch Biologisch Laboratorium is een unieke vrachtwagen die ingezet kan worden bij incidenten waarbij chemische of biologische (of gecombineerd) stoffen vrijkomen die mogelijk gevaarlijk zijn voor mens en/of milieu.
Het mobiele lab kan volledig zelfvoorzienend opereren. Tijdens biologische en/of chemische incidenten of rampen helpt de inzet van deze eenheid ter plaatse om de omvang en aard van de calamiteit te beoordelen. Op locatie kunnen op een snelle en veilige manier stoffen worden geanalyseerd.
Het chemische lab is uitgerust met speciale apparatuur waarmee zeer nauwkeurig kan worden gemeten of er gevaarlijke chemische stoffen zijn vrijgekomen.
De indeling van het mobiele lab
Het biologische gedeelte is een biologisch safety level 3 (BSL-3) laboratorium. Dit betekent dat hierin virussen, bacteriën en toxines op een veilige manier kunnen worden geanalyseerd. Door de aard van chemische en biologische stoffen zijn de technische voorzieningen om beide delen goed te laten functioneren zeer uitgebreid. Op deze foto is goed te zien dat de vrachtwagen is opgedeeld in drie delen:
- Een chemisch laboratorium
- Een biologisch laboratorium
- Een technische ruimte
Als het mobiel chemisch biologisch laboratorium (MCBL) op zijn standplaats bij het RIVM staat, zorgt een dikke stroomkabel voor werking van alle apparaten. Zodra het lab gaat rijden, of bij een stroomstoring, zorgt een aggregaat ervoor dat het MCBL 24 uur lang stand alone kan draaien. Iedere meter van de vrachtwagen is op deze manier zo benut, dat het MCBL goed kan doen waar het voor bedoeld is: het uitvoeren van metingen en analyses.
Gaspakkenteam
Het RIVM heeft een gaspakkenteam dat ingezet kan worden bij calamiteiten waarbij het hoogste beschermingsniveau vereist is. Dit team is uitgerust om bemonsteringen en metingen uit te voeren in een potentieel gevaarlijk gebied. Daarmee kunnen de identiteit en verspreiding van gevaarlijke stoffen in kaart worden gebracht. Het gaat dan vooral om onbekende stoffen en organismen of om bekende stoffen met een hoog risico voor de gezondheid waarbij meer expertise nodig is dan bijvoorbeeld de brandweerorganisatie kan bieden.
Uitrusting gaspakkenteam
Het gaspakkenteam beschikt over specifiek materiaal en middelen om zijn taak goed en veilig uit te kunnen voeren. Het gaspak zelf zorg ervoor dat de drager helemaal is afgesloten van de buitenlucht met een speciale rits. Ademlucht krijgt de gaspakdrager via een speciaal apparaat dat hij onder het gaspak draagt. Verder beschikt een gaspakdrager over voldoende persoonlijke beschermingsmiddelen, zoals speciale laarzen en handschoenen.Een gaspakdrager heeft altijd een portofoon en zogeheten dosimeter bij zich om schadelijke stoffen te meten. Verder is het gaspakkenteam uitgerust met materiaal om diverse monsters te kunnen nemen in (mogelijk) besmet gebied en middelen om de genomen monsters veilig te stellen en het gebruikte materiaal te ontsmetten.
Ontsmetten
Voor het ontsmetten van mensen en (monster)materialen wordt gebruik gemaakt van een ontsmettingsfaciliteit. Meestal wordt deze door de brandweer ter beschikking gesteld. Ontsmetting vindt plaats in een vaste volgorde. Handen, laarzen, meerurenaansluiting en pak worden ontsmet. Het ontsmettingsmiddel wordt doorgaans in overleg met een veldploegleider en de adviseur gevaarlijk stoffen (AGS) bepaald en kan bijvoorbeeld bestaan uit een chlooroplossing. Aan het einde van de ontsmettingsprocedure volgt een uitkleedprocedure en stappen de gaspakkendragers direct uit het pak in het aankleedgebied dat in de schone zone ligt. De monsters die het gaspakkenteam heeft genomen, gaan mee door de ontsmettingsstraat en de verpakkingen worden ook aan de buitenkant ontsmet.