De hygiënebuddy: de coach bij het handenwassen

In 2016 won GGD Zeeland de GGD-innovatieprijs met het idee van de Hygiënebuddy: een innovatief handhygiëne-feedbackcomputerprogramma voor gebruik in verpleeghuizen. Het programma dat ingebouwd is in een wastafel ‘herkent’ zorgmedewerkers en ‘coacht’ hen bij het toepassen van de juiste handhygiëne. De hygiënebuddy kan bijdragen aan het inperken van de verspreiding van resistente bacteriën. Als zorgmedewerkers de aanwijzingen van de hygiënebuddy goed opvolgen, zijn hun handen voldoende schoon. GGD Zeeland en studenten van de HZ University of Applied Sciences hebben een voorlopig prototype van de hygiënebuddy gebouwd.

Wat is de hygiënebuddy?

De hygiënebuddy ziet eruit als een wastafelmeubel en heeft een ingebouwd computerprogramma om zorgmedewerkers te ondersteunen bij het correct uitvoeren van handhygiëne. Het wastafelmeubel heeft een spiegel en een wasbak met kraan, stromend water, een zeeppompje en een houder voor papieren handdoekjes gemonteerd onderaan de spiegel (Figuur 1). Het programma start met het identificeren van de gebruiker/zorgmedewerker. Hierna verschijnen op de spiegel visuele instructies over welke handhygiëne uitgevoerd moet worden. De spiegel registreert via een wifiverbinding het aantal handenwasmomenten van de gebruikers in een database. Op basis van de registraties kunnen de zorgteams de effectiviteit van de toegepaste handhygiëne bespreken en de juiste handhygiëne stimuleren.De hygiënebuddy kan ook ‘gewoon’ worden gebruikt zonder dat er instructies op de spiegel verschijnen.

2017-12 tekening hygiënebuddy design 500px.jpg

Figuur 1. Ontwerp hygiënebuddy

Hoe is dit idee ontstaan?

GGD Zeeland voert in een aantal zorginstellingen jaarlijks hygiëne-audits uit. Uit de audits blijkt dat de handhygiëne niet altijd correct worden uitgevoerd. De handen worden niet ingezeept volgens de hygiënestandaard How to handwash van de World Health Organization (WHO, 2016). Er zijn niet altijd papieren handdoekjes en men gebruikt dan textiele handdoeken. Ook is het opvallend dat er nauwelijks feedback wordt gegeven door leidinggevenden over de manier waarop de handhygiëne al dan niet correct wordt uitgevoerd. Tijdens een brainstormsessie over deze constateringen is het idee over een hygiënebuddy ontstaan.

In 2016 werden GGD’en opgeroepen door het Centrum Infectieziektebestrijding (CIb) van het RIVM om ideeën in te sturen voor de GGD-Innovatieprijs 2016. GGD Zeeland presenteerde het idee van de hygiënebuddy. De GGD-Innovatieprijs is wordt uitgereikt voor innovaties in producten, diensten, methoden of processen op het terrein van infectieziektebestrijding. Het uitreiken van deze prijs wordt beschouwd als voorronde voor de RIVM-Innovatieprijs. In het jurycommentaar stond het volgende vermeld over de hygiënebuddy: “Het idee om het handen wassen te nudgen, spreekt de jury erg aan! We zijn benieuwd wat er allemaal mogelijk is op korte termijn met een klein budget en in samenwerking met innovatieve partijen in het land.”

Hoe is het prototype gebouwd?

Een team van studenten Engineering, minor mechatronics aan de HZ University of Applied Sciences heeft een voorlopig prototype van de hygiënebuddy gebouwd (Figuur 2). Het team was opgedeeld in subteams die zich bezighielden met identificatie, gegevensopslag, productdesign of het handenwasproces. De beslissingen die voor elk onderdeel gemaakt moesten worden, werden genomen op basis van literatuuronderzoek en de input van experts en zorgmedewerkers van een verpleeghuis.

Het programma start met de identificatie van de gebruiker/zorgmedewerker aan de hand van een persoonsgebonden tag. Hiermee wordt voorkomen dat de handhygiënegegevens van ‘gewone’ gebruikers (bijvoorbeeld bezoekers) worden meegeteld.
De database waarin wordt geregistreerd hoe vaak gebruikers/zorgmedewerkers hun handen wassen, is eenvoudig toegankelijk voor leidinggevenden en medewerkers. Dit biedt mogelijkheden om het onderwerp handhygiëne te bespreken tijdens teamoverleggen.
Voor het productdesign waren de eisen dat de onderdelen glad en afwasbaar moeten zijn. Ook moet er voldoende ruimte zijn tussen de kraan en de onderkant van de wasbak. Je hebt ruimte nodig om je handen goed in te zepen en af te spoelen.
Het ‘traject’ van het op de goede manier wassen van de handen is in stukken geknipt en ‘vertaald’ naar pictogrammen die elk een volgende stap uitbeelden. De stappen zijn bepaald zoals omschreven in de hygiënestandaard How to handwash. De pictogrammen worden volgens een tijdschema geprojecteerd op de spiegel. Uiteraard kan men langer over de procedure doen maar niet korter. De tijd die het kost om bij het handenwassen de hygiënebuddy te gebruiken is nauwelijks meer dan de tijd die goed handenwassen kost zonder hulp van de hygiënebuddy.

Door de input van het zorgpersoneel konden de bouwers het gebruik van de hygiënebuddy zo goed mogelijk naar hun wensen afstemmen. Een van hun verzoeken was bijvoorbeeld om het ook voor mensen in een rolstoel mogelijk te maken om de buddy te gebruiken. En ook wordt met opzet niet gebruik gemaakt van gesproken instructies, omdat die overstemd zouden kunnen worden door omgevingsgeluiden.

Tekening prototype hygiënebuddy 500px.jpg

Figuur 2. Prototype hygiënebuddy

Hoe verloopt dit traject verder?

In het eerste kwartaal van 2018 is het voorlopige prototype van de hygiënebuddy door de studenten opgeleverd. Hierna zullen zij in een gezamenlijk project, een geavanceerder prototype bouwen. Ter voorbereiding gaat een groep HBO-studenten Verpleegkunde met het voorlopige prototype een onderzoek doen bij een verpleeghuis waarbij ze de stelling ‘Handen worden vaker gewassen met behulp van de hygiënebuddy’ zullen toetsen. Voorafgaand aan het onderzoek wordt een nulmeting uitgevoerd op basis van observatieonderzoek en na afloop zal de situatie opnieuw gemeten worden. Daarnaast wordt met behulp van een enquête onderzocht wat zorgmedewerkers vinden van de instructiepictogrammen op de spiegel. Op basis van de bevindingen van dit onderzoek zullen de studenten aanbevelingen ter verbetering opstellen.

Waar kan de hygiënebuddy nog meer worden ingezet?

Er zijn meerdere ideeën om de hygiënebuddy uit te bouwen. Bijvoorbeeld met pictogrammen van beschermende maatregelen, richtlijnen en afvinklijsten. Tevens is een wens om de kwaliteit van de handhygiëne te kunnen meten en een handdesinfectiemodule in te bouwen. Verder kan de hygiënebuddy ook worden ingezet in andere sectoren zoals in de horeca of in kinderdagverblijven of tijdens festivals.

Het traject van idee naar prototype is een leertraject voor de GGD. Het is een voorbeeld van hoe techniek en zorg samen komen om een bepaald doel te bereiken, in dit geval zo veel mogelijk verspreiding van resistente bacteriën voorkomen.

Auteur

C.L. Verdonk, GGD Zeeland

Correspondentie

Caroline.verdonk@ggdzeeland.nl