Samen werken aan veilig werken
Juli 2016 | Nummer 2
https://magazines.rivm.nl/2016/07/samen-werken-aan-veilig-werken
Veerkrachtige medewerkers in vijf stappen
RIVM ontwikkelt samen met de Nederlandse Vereniging voor Veiligheidskunde (NVVK) een serious game waarmee bedrijven handvatten krijgen om beter om te gaan met onverwachte situaties. Het voornaamste doel hierbij is veerkracht (resilience). Hierbij gaat het om het vermogen om te blijven functioneren zoals het hoort, onder onzekere en onverwachte situaties.
Veerkrachtige medewerkers in vijf stappen
Hoe oefen je besluitvorming tijdens onverwachte en onzekere situaties? Hoe train je resilience in een organisatie? Om hier aan bij te dragen heeft RIVM een vijfstappenplan ontwikkeld, dat je spelenderwijs kunt oefenen met een bijbehorend kaartspel. Het spel leert medewerkers spelenderwijs mentale valkuilen herkennen en erkennen, zoals 'groepsdenken' en 'zoeken naar bevestiging'. Ook bootst het spel besluitvorming in praktijksituaties na.
Met het stappenplan oefen je de vijf stappen op weg naar veerkrachtig gedrag:
- Geef jezelf tijd
- Zoek verschillende perspectieven
- Denk in scenario’s
- Raadpleeg de advocaat van de duivel
- Monitor de keuzes
Een eerste workshop met de vakgroep ongevalsonderzoek van de NVVK op 26 mei 2016 leverde enthousiaste ervaringen op. Een van de deelnemers tijdens het spel: "Tijdens het spelen van het spel zie je mensen in de valkuilen trappen. Dat gaat onbewust. De kaarten uit het spel maken je hier bewust van en geven tips hoe je de valkuilen kunt vermijden. Dat is heel nuttig." Daarnaast ontvingen we ook suggesties voor verbetering. Een vraag is bijvoorbeeld of het stappenplan ook in te zetten is voor ongevalsonderzoek of voor het analyseren van bijna-ongevallen?. Samen met de NVVK test het RIVM het kaartspel in de praktijk.
Werkende maatregelen delen
RIVM werkt samen met een groep wetenschappelijke experts en veiligheidskundigen aan een toegankelijke database met werkende veiligheidsmaatregelen. Het doel is te zorgen dat veiligheidskundigen bij bedrijven maatregelen op een laagdrempelige manier kunnen invoeren én opvragen.
Werkende veiligheidsmaatregelen delen
Aanleiding was de oproep van Jop Groeneweg tijdens een bijeenkomst voor veiligheidskundigen bij het RIVM: “Deel je ervaringen op het gebied van veiligheidsmaatregelen met elkaar! We hebben elkaar nodig!” Hij deed de oproep nadat uit onderzoek van RIVM en TNO bleek dat veiligheidskundigen behoefte hebben aan informatie over maatregelen die in de praktijk écht werken.
RIVM en TNO hebben de afgelopen maanden samen met drie wetenschappelijk deskundigen – Jop Groeneweg (Universiteit Leiden), Linda Bellamy (WhiteQueen) en Frank Guldenmund (Wetenschappelijk bureau van de Nederlandse Vereniging voor Veiligheidskunde (NVVK en TU Delft) – een eerste versie van een raamwerk en protocol gemaakt voor het beschrijven van interventies. Het idee is dat de maatregelen op een eenduidige manier worden beschreven aan de hand van enkele toetsende vragen. In twee interactieve sessies met ongeveer twintig veiligheidskundigen is getest hoe dit werkt. Een van de geleerde lessen is om duidelijk te zijn over de definitie van een interventie. Wanneer is iets een interventie en wanneer niet?
Een praktijkvoorbeeld is het belonen van veilig gedrag met als doel veilig werken op een positieve manier onder de aandacht te brengen. Een van de deelnemende bedrijven beloont hun medewerkers met een financiële bijdrage aan een goed doel als zij aantonen dat zij collega’s helpen om veilig te kunnen werken. Hiervoor gebruiken zij de methode van de ‘Laatste Minuut Risico Analyse (LMRA)’. Medewerkers passen die bijvoorbeeld toe op het werk van hun collega’s.
Na de zomer start RIVM met de daadwerkelijke ontwikkeling van de database. Wil je hieraan meewerken? Neem contact op via veiligwerken@rivm.nl
Europees onderzoek effectiviteit serious games
RIVM heeft samen met TNO, VTT Technical Research Centre uit Finland en het Noorse onderzoeksinstituut Sintef een voorstel ingediend voor een onderzoek naar de effectiviteit van serious games. Daarbij gaat het om games die bedoeld zijn om de industriële- en arbeidsveiligheid bij bedrijven te bevorderen.
Europees onderzoek naar effectiviteit serious games
Het onderzoek is een initiatief vanuit het Saferanetwerk: een netwerk van vooraanstaande Europese kennisinstellingen op het gebied van industriële veiligheid.
Het onderzoek inventariseert welke games er zijn op het gebied van veilig werken, bekijkt de effectiviteit van verschillende games (waaronder het resilience kaartspel van het RIVM) en er wordt een handreiking opgesteld voor de ontwikkeling van effectieve serious games.
Veel bedrijven ontwikkelen serious games om veiligheidsbewustzijn te bevorderen, maar er is nog onvoldoende bekend over de effectiviteit hiervan. Het onderzoeksvoorstel is inmiddels ingediend. VVT coördineert het onderzoek.
Als het onderzoeksvoorstel wordt goedgekeurd, start het project in november 2016.
Verschillen in oorzaken van ongevallen
De achterliggende oorzaken van ernstige ongevallen met uitzendkrachten zijn anders dan die van ongevallen met medewerkers in dienst bij een bedrijf. Dat blijkt uit een analyse van RIVM op verzoek van de Inspectie SZW. Uit de ongevalsdatabase Storybuilder blijken meer ernstige ongevallen op te treden met uitzendkrachten dan op grond van de samenstelling van de beroepsbevolking mag worden verwacht.
Verschillen in oorzaken van ongevallen
Ruim een kwart van de gemelde ernstige ongevallen met uitzendkrachten zijn ongevallen met machines. Bij medewerkers in dienst van een bedrijf geldt dit voor ongeveer 1 op de 5 ongevallen. Bij machineongevallen gaat het vooral mis door het falen van de fysieke afscherming van de machine. Zowel bij uitzendkrachten als bij vaste werknemers is dit in bijna 95% van de ongevallen een van de belangrijkste oorzaken. Opvallend is dat bij uitzendkrachten in 1 op de 3 ongevallen geen (adequaat) materiaal werd verschaft door het bedrijf, terwijl dit bij medewerkers in dienst van het bedrijf bij een kwart van de ongevallen de achterliggende oorzaak is.
Ook gaat het bij ongevallen met machines vaak mis door falende lichaamscontrole of bewustzijn van de gevarenzone. Dit geldt vaker voor uitzendkrachten (56%) dan voor medewerkers in dienst van een bedrijf (48%). Bij uitzendkrachten ligt dit vaker aan onvoldoende kennis en vaardigheden en bij medewerkers in dienst van een bedrijf vaker aan motivatie en alertheid.
Uit de analyse volgen de volgende aanbevelingen voor bedrijven:
- Zorg voor adequate afscherming van machines. Besteed hier extra aandacht aan als het bedrijf uitzendkrachten inzet. Let dan vooral op het geven van (werk)instructies aan uitzendkrachten voor het gebruik van de afscherming van machines.
- Zorg voor het informeren, opleiden en trainen van uitzendkrachten. Hierbij gaat het vooral om het overbrengen van informatie en kennis. Bijvoorbeeld:
- Zorg ervoor dat ook uitzendkrachten goed zijn voorbereid op onverwachte situaties, zoals noodsituaties.
- De specifieke gevaren waar zij op de werkplek mee te maken krijgen, zoals de gevarenzone van een machine.
- De procedures en werkinstructies.
- De aanwezige veiligheidsvoorzieningen, zoals fysieke afscherming.
- Zorg ervoor dat ook uitzendkrachten goed zijn voorbereid op onverwachte situaties, zoals noodsituaties.
De analyse geeft de Inspectie SZW informatie over trends en ontwikkelingen en biedt mogelijke aandachtspunten voor inspectie.
Veiligheid anno 2016: onvoorzien verrassend?!
Netwerkbijeenkomst arboprofessionals en veiligheidskundigen
Op donderdag 21 april 2016 organiseerde het RIVM de netwerkbijeenkomst 'Veiligheid anno 2016: onvoorzien verrassend?!' Een bijeenkomst voor arboprofessionals en veiligheidskundigen. Het thema: hoe ga je om met onvoorziene en onzekere situaties? Met ruim aandacht voor verschillende sectoraanpakken om aandacht te vragen voor veilig werken. En als uitsmijter van de dag: korte demo’s van nieuwe laagdrempelige instrumenten die kunnen helpen om beter om te gaan met onzekerheden en onvoorziene situaties.
Samen komen we verder, daar ga ik voor
Maatschappelijke trends als globalisering, flexibilisering en robotisering zorgen in de toekomst voor steeds meer veranderingen. In de praktijk blijken veranderingen zich steeds sneller voor te doen. Deze snelle veranderingen kunnen consequenties hebben voor de veiligheid in organisaties. Onzekerheid over de risico’s neemt immers toe en daar zullen we mee om moeten gaan. Viola van Guldener, programmacoördinator Veilig Werken: “Ik geloof daarbij in de kracht van samenwerking. De kennis van RIVM toepasbaar maken in de dagelijkse praktijk. Daar hebben we jullie bij nodig. Samen komen we verder, daar ga ik voor.”
De risicoprofessional anno 2016
Walter Zwaard, adviseur op het gebied van risicomanagement: “Een risicoprofessional is iemand die anderen helpt bij het omgaan met risico’s. Hij groeit samen met de klant in diens ontwikkeling, heeft oog voor de menselijke factor in risicomanagement en hij kan schakelen tussen verschillende adviesrollen.” Een risicoprofessional is als adviseur dus ook resilient.
Spelenderwijs op weg naar resilience
Hoe oefen je besluitvorming tijdens onverwachte en onzekere situaties? Ofwel, hoe train je ‘resilient’ gedrag van medewerkers? Met behulp van het vijfstappenplan en een resilience kaartspel. Zes deelnemers oefenen spelenderwijs de vijf stappen op weg naar veerkrachtig gedrag: 1: Geef jezelf tijd, 2: Zoek verschillende perspectieven, 3: Denk in scenario’s, 4: Raadpleeg de advocaat van de duivel en 5: Monitor de keuzes. Samen met de Nederlandse Vereniging voor Veiligheidskunde (NVVK) zal het RIVM het kaartspel gaan door ontwikkelen.
Vignet stimuleert veilig werken
Erna Bak van de Vereniging voor de Bakkerij en Zoetwarenindustrie (VBZ): “Het Vignet Arbeidsveiligheid is een extra stimulans voor bedrijven binnen onze branche om meer aandacht te besteden aan arbeidsveiligheid.” Bedrijven kunnen het vignet krijgen voor drie onderdelen: beheersen van risico’s, succesvol veranderen, en borgen.
Unieke onderscheiding
Yorick Lieffering, projectleider van de VOMI Safety Experience Award: “Medewerkers van opdrachtnemers hebben een goed beeld van de veiligheid bij opdrachtgevers. Zij werken immers dagelijks op de locaties van opdrachtgevers.” De VOMI nomineert jaarlijks de opdrachtgever waar de veiligheidsbeleving van hun leden het hoogst is. Een onderscheidende aanpak, want tot nu toe bepalen opdrachtgevers steeds de eisen aan veiligheid. Nu draaien we het om. En het werkt: opdrachtgevers willen graag deze prijs winnen!
Vasthouden en verbeteren
De veiligheidschecklist aannemers (VCA) wordt momenteel ‘’geupdate’’ zonder grondige wijzigingen van het stelsel. Anne Kamphuis, algemeen directeur van de Stichting Samenwerken Voor Veiligheid: “De stakeholders van SSVV – opdrachtgevers, opdrachtnemers en andere belanghebbenden als certificerende instellingen en wetenschappers - bekijken gezamenlijk hoe we het goede van de VCA kunnen behouden en wat verbetering behoeft. Een aanpak vanuit de ambitie met elkaar een lerend netwerk te ontwikkelen. Leren van de praktijk staat centraal in onze gezamenlijke ambitie!”
Weg met papieren tijgers
Jos van de Werken, Metaalunie, over het succes van ‘verbetercoaches’: “Wij werken niet met ‘papieren tijgers’. Waarom niet? Omdat er verbeterchecks zijn. Een coach die een bedrijf bij de hand neemt, checkt waar verbetering mogelijk is en er mede voor zorgt dat de oplossing ook daadwerkelijk geïmplementeerd wordt.”
Bundelen is een zoektocht
Met de komst van de veiligheidsregio’s is in 2013 het Instituut Fysieke Veiligheid opgericht (IFV). Het IFV signaleert en verbindt o.a. informatie en kennis over fysieke veiligheid tussen en met veiligheidsregio’s. Maurice Kemmeren, projectleider van het nieuwe kenniscentrum arbeidsveiligheid: “Het is best een zoektocht hoe we de kennis op het gebied van oplossingen voor bepaalde veiligheidsvraagstukken het beste kunnen bundelen en verbinden. Het zijn bij de brandweer nagenoeg allemaal doeners met eigen oplossingen waarbij één vraagstuk vele varianten kent.”
Sectorspecifiek storybuilder
Vera Sol, RIVM: Storybuilder is de basis van de website bouwongeval.nl. Het systeem is volledig gebaseerd op de storybuildermethode, maar ‘spreekt’ de taal van de bouwsector. Het instrument is sectorspecifiek gemaakt, zodat het goed aansluit. Het zou fijn zijn als iedere sector deze methode zou gebruiken, dan kunnen we veel beter gegevens vergelijken. Daarnaast werkt bouwongeval.nl ook als interventie. Bedrijven realiseren zich nu wat er mis kan gaan en hoe ze het kunnen verbeteren. Een mooie manier om onvoorziene situaties iets meer voorzien te maken.”
Safe or sorry?!
Serious gaming is heel geschikt om spelenderwijs een boodschap over te brengen. Ze worden vaak ingezet om bewustwording en gedragsverandering te creëren en om mensen iets te leren. Om te laten zien wat de bijdrage van serious gaming aan arbeidsveiligheid kan zijn, maakte Mad multimedia samen met ondernemersvereniging EVO een demoversie van de serious game ‘Safe or Sorry’. Hierin worden aanrijdingen van voetgangers door heftrucks nagebootst. Aanrijdingen met voetgangers behoren namelijk nog altijd tot de meest voorkomende ongevallen in het magazijn. Als speler moet je de voetgangers in veiligheid brengen en deze ongevallen proberen te voorkomen. EVO zal ‘Safe or Sorry’ in de toekomst inzetten in een campagne voor veilige magazijnen. Erik Liet van Mad multimedia: “Met ‘Safe or Sorry’ kunnen mensen op een veilige manier een waargebeurd ongeval in een uitdagende game setting ervaren. Op die manier kun je mensen bewust maken van hun eigen veiligheid en die van anderen én veilig gedrag stimuleren.”
Leren van ongvallen
CGE ontwikkelde samen met onder andere Dura Vermeer een idee om achterliggende oorzaken van ongevallen in het eigen bedrijf te benchmarken (vergelijken) met de oorzaken van ongevallen in de hele sector. Jasper Smit van CGE: “Je kunt daar per ongeval heel specifiek lering uit trekken door naar scenario’s en barrières te kijken. Bijvoorbeeld hoe kwam het dat een barrière zoals randbeveiliging ontbrak? Uit de data zou dan kunnen blijken dat dit vaak door ontbrekende competentie kwam. In gesprekken met de branche bleek dat men deze informatie goed kan gebruiken om sectorbreed gerichte interventies te ontwikkelen.”
Dynamiek in laatste minuut
Bij het onderhouden en bedienen van machines gebeuren vaak ongelukken. Pack2Pack, een bedrijf in metalen verpakkingen, ontwikkelde samen met PantaMedia de LMRApp. Een dynamische variant van de Laatste Minuut Risico Analyse (LMRA). Een medewerker scant de QR-code op een machine. De app haalt uit de database van het RIVM informatie die belangrijk is m.b.t. veiligheid specifiek voor deze machine. Daarnaast krijgt de medewerker casussen aangeboden uit Storybuilder die naadloos aansluiten bij zijn werkzaamheden. De gebruiker krijgt vervolgens direct feedback op de antwoorden die hij/zij geeft op de vragen van de LMRAapp. Op basis van de antwoorden kunnen zowel algemene als bedrijfsspecifieke maatregelen en tips worden getoond. Robert van den Broek van PantaMedia: “De teksten uit Storybuilder worden aangepast op gebruikersniveau en elk bedrijf kan specifieke werkinstructies toevoegen aan de app. Een medewerker kan de app vervolgens gebruiken als een stop/go lijst waarbij hij de specifieke interventie en veiligheidsmaatregelen krijgt aangeboden”.
Risico's schatten met je mobiel
Voorkom mijn ongeval is een dynamische variant van de zogeheten preventiekaart van RIVM. De app is samen met Engie, een bedrijf in duurzame technologie, gemaakt. Op basis van de invoer van situatie specifieke gegevens (plaats, tijd, weersomstandigheden, activiteit) geeft de app, op basis van de informatie van het RIVM, informatie en adviezen over de mogelijke risico’s die een medewerker loopt. Risico’s die ze mogelijk zelf niet bedacht hadden. Frank Gruijters, Safety Changer: “Een telefoon weet al wie, waar en wanneer je bent, het weer, de temperatuur. Deze gegevens kunnen automatisch meegenomen worden in de risicoafweging.”
Al netwerkend sluiten we af
Tussendoor en na afloop konden de deelnemers kennis maken en delen en nieuwe contacten leggen. De reacties waren positief. “Inhoudelijk interessant, een divers gezelschap waarin kennis delen centraal staat én concrete instrumenten in ontwikkeling, een hele nuttige middag!”, aldus een deelnemer na afloop. Kaartjes werden uitgewisseld en er melden zich spontaan al een tiental professionals aan om mee te denken over de doorontwikkeling van de demo’s. Een geslaagde dag!
Veilig verouderen?!
Reserveer 11 november alvast in de agenda voor de netwerkbijeenkomst: Veilig verouderen, illusie of werkelijkheid? De bijeenkomst vindt in de middag plaats bij het RIVM in Bilthoven.
Save the date: netwerkbijeenkomst 'veilig verouderen'
Vergrijzing en veroudering zijn twee actuele thema's die invloed hebben op de veiligheid van bedrijven. Zowel de veiligheid van mensen als die van installaties (procesveiligheid) staat mogelijk onder druk. Of toch niet? Hebben (hoog risico) bedrijven het in de hand? Biedt het ook kansen? Wat zijn recente wetenschappelijke inzichten?
Dit en andere dilemma’s bespreken we graag tijdens de netwerkbijeenkomst op 11 november 2016 bij het RIVM.
Zet de datum alvast in uw agenda en zet uw Sint Maarten lampion alvast klaar. Suggesties voor sprekers of workshops zijn van harte welkom via veiligwerken@rivm.nl.
Safety award voor Exxon
ExxonMobil Botlek is tijdens Deltavisie 2016 uitgeroepen tot winnaar van de VOMI Safety eXperience Award. Een prijs voor het bedrijf waar werknemers van dienstverleners de beste veiligheidsbeleving hebben.
Safety award voor Exxon
Bij de geïntegreerde raffinage- en chemielocatie van ExxonMobil in de Botlek draait alles om systemen. Ook veiligheid wordt op een systematische manier aangepakt. Daarbij draait veel om het zogenoemde Loss Prevention System (LPS). Bij ExxonMobil in de Botlek is dit systeem anderhalf jaar geleden ingevoerd. Volgens het bedrijf werpt het zijn vruchten af.
Bij LPS draait het vooral om communicatie over veiligheid op ieder niveau in de organisatie. Voortdurend zijn er gesprekken tussen de medewerkers, ook met die van contractors. Vakmensen kunnen op die manier van elkaar leren van near misses en door elkaar bijvoorbeeld te observeren. Hoe wordt het werk gedaan en gebeurt het ook veilig? Op die manier ontstaat een organisatie op basis van vertrouwen. Een organisatie waar medewerkers van zowel ExxonMobil als van contractors het prettig vinden om binnen te werken en constant het idee hebben dat er gezamenlijk, zonder onderscheid wordt gewerkt aan veiligheid.
Tijdens de netwerkbijeenkomst van het RIVM in april 2016 vertelde Yorick Lieffering, projectleider van de VOMI Safety eXperience Award vol enthousiasme over de prijs. Viola van Guldener, programma coördinator veilig werken bij het RIVM, zit in de jury.