Afronden en opstarten

December is traditioneel de maand van afronden én opstarten. Bij het afronden kijk ik altijd even terug op het afgelopen jaar. Een jaar waarin we weer hard gewerkt hebben aan het op de kaart zetten van veiligheid.

Ik kijk terug op twee geslaagde netwerkbijeenkomsten in april en november, nieuwe samenwerkingsverbanden, nieuwe toepassingen - zoals resilience en gaming - en vele nieuwe contacten met collega’s uit het veiligheidsdomein.

In 2017 wil ik deze tendens graag verder voortzetten. Samen werken aan veilig werken blijft de kern van onze visie. Onze kennis verstevigen en verder ontwikkelen, samen werken met diverse partijen. Kennis dichterbij professionals brengen. We gaan ermee door. In 2017 organiseren we in ieder geval weer twee middagen waarin we met elkaar kunnen bespreken waar we staan.

Voor nu wens ik iedereen hele fijne feestdagen en een gelukkig, gezond én veilig 2017.

Viola van Guldener, Programmacoördinator Veilig Werken, RIVM

Infokaarten als veiligheidsinstrument in de bouw

Ongelukken zitten in een klein hoekje, ook op de werkvloer. De meeste risico’s zijn wel bekend, maar ongevallen blijven zich herhalen. Om daar wat aan te doen is naar Deens voorbeeld het initiatief genomen om ‘infokaarten’ te ontwikkelen. Hiermee worden leidinggevenden zich bewuster van de oorzaken van risico’s van de bouwwerkzaamheden en kunnen ze beter sturen op veiligheid.

De infokaarten worden ontwikkeld onder leiding van Martijn van Ooijen, veranderkundige bij organisatiebureau Kessels & Smit The Learning Company. De kaarten zijn als veiligheidsinstrument ontworpen voor een van de herstelwerkzaamheden als gevolg van de aardbevingen in Groningen: de vervanging van schoorstenen op woningen. Op de kaarten zijn steeds acht risicovolle momenten van de klus in beeld gebracht: waar zitten de grootste risico’s op een ongeval en welke maatregelen kun je nemen?

Martin Damen, directeur van beleidsonderzoeksbureau Rigo, is bij dit project betrokken om de ongevalsdata uit Storybuilder en WebOrca te gebruiken voor het werk in het aardbevingsgebied. Zo bleek bijvoorbeeld dat gevaarlijke situaties ontstaan als dakwerkers die de schoorstenen vervangen met een verreiker, ongepland uit de bak van de verreiker stappen. Bijvoorbeeld als ze een weggerolde baksteen uit de goot van een huis halen of nét niet bij een hoekje van de schoorsteen kunnen komen. “Mensen denken toch snel: ach, het is niet zo hoog. Als mijn collega het kan, kan ik het ook. Het duurt maar heel even, de klus moet toch af, het is wel zo netjes om die steen weg te halen, enzovoort,” licht Damen toe.

"Veilig werken is een leiderschapsvraagstuk"

Infocard 1 hoogwerker lr.jpg

Hij legt uit dat de veiligheidsstrategie van bedrijven neerkomt op het vertrouwen in vooraf gestelde veiligheidsregels en werkafspraken zoals: ‘je gaat nooit uit de bak’. Dat vertrouwen is zo groot dat er niet wordt nagedacht over alternatieven als er iets onverwacht gebeurt. Bijvoorbeeld: we zorgen dat er geen stenen kunnen wegrollen of we gebruiken een bak die wel bij dat hoekje kan. Damen: “De Storybuilder en WebOrca van het RIVM laten zien dat die situaties zich in de praktijk nu eenmaal voordoen. Deze twee systemen bevatten een schat aan informatie over risicovolle arbosituaties in Nederland.“

Het gaat in preventie vooral om leiderschap, stelt Van Ooijen. “Als we leidinggevenden met dergelijke situaties confronteren, schrikken ze vaak. Dat kan eigenlijk niet!” Bewustwording is dus heel belangrijk. Veiliger werken vraagt om ander leiderschapsgedrag. “Met behulp van de infokaarten komen we hierover met leidinggevenden in gesprek,” vervolgt Van Oijen. Wat is zijn houding ten opzichte van de medewerkers? Predikt hij snel of veilig werken? Welke afspraken zijn er over veilig werken gemaakt?

Damen en van Ooijen zijn ervan overtuigd: je kunt proberen via regels af te dwingen dat bepaalde dingen niet mogen, maar het is effectiever om het gedrag in de praktijk onder de loep te nemen en te kijken welke oplossingen mogelijk zijn. De infokaarten zijn inmiddels door meerdere bouwers bekeken en aangescherpt. Van Ooijen vindt ze heel krachtig: “Werken met de ongevalsdata werkt!”

Altijd alert: zero accidents in 2020

Machines die over mensen heen rijden, mensen die door het dak vallen, omvallende trekkerbanden – het zijn voorbeelden van tragische ongelukken die in de agrarische sector gebeuren.

Om ernstige ongelukken te voorkomen is inzicht nodig in de oorzaken. Stigas biedt daarom een gratis werkplekonderzoek aan na een ernstig ongeval. Zo verzamelen ze informatie over het aantal ongelukken en wat er is gebeurd. Om dezelfde reden heeft het RIVM Storybuilder een instrument waarmee  informatie uit ruim 27.000 ongevalsrapportages van de Inspectie SZW over ernstige ongevallen systematische en uniform kan worden geanalyseerd.

"Mensen onderschatten vaak de risico's!"

“De risico’s bij het werken met machines in de agrarische sector zijn doorgaans wel bekend maar mensen onderschatten de kans dat het gebeurt,” vertelt Peter Tamsma. Een grotere bewustwording van de gevaren is daarom een belangrijk onderdeel van de campagne. Daarvoor is op basis van de analyses uit Storybuilder een serie artikelen gemaakt waarin enkele ongevallen worden beschreven. “Zo maken we inzichtelijk wat er kan gebeuren.”

 Een voorbeeld: als een rooimachine vastloopt, moet de boer de machine stopzetten om het gewas eruit te halen. Als de machine voor derde keer vastloopt, is het begrijpelijk dat de boer hem niet meer stopzet. Alleen onderschatte hij daarmee het risico, kwam zijn hand in de aanvoertrommel en moest die worden geamputeerd. Ook wordt met de informatie over ongevallen naar de hardware gekeken: “Als uit Storybuilder blijkt dat de machine te vaak vastloopt, nemen we contact op met de fabrikant om dat te bespreken,” vervolgt De Rooij.

Voor de campagne zijn alle betrokken partijen bij elkaar geroepen om gedurende een langere periode aan veiligheid te werken – de campagne loopt tot 2020. De bedoeling is dat er in alle facetten van het werk aandacht is voor veiligheid en daar waar nodig verbeteringen worden gerealiseerd. Naast de artikelenreeks worden bijvoorbeeld initiatieven die onafhankelijk van elkaar zijn ondernomen gebundeld, zoals checklists van fabrikanten voor een veilig gebruik van hun apparatuur, of van personeel van diervoederbedrijven om veilig het erf te betreden. “Samen sta je immers sterker,” aldus Peter Tamsma.

Het RIVM gaat voor de campagne uitzoeken welke vier type ongevallen het meest voorkomen. Storybuilder kan daarbij helpen, omdat dat een schat aan informatie bevat. We gaan met het RIVM bespreken hoe we de informatie uit Storybuilder meer en beter kunnen gebruiken,” vertelt Ad de Rooij. “We gebruiken nu vooral de eigen Stigas-informatie, maar dit instrument kan heel nuttig zijn.”

Nieuwe hens aan dek

Nieuwe hens aan dek! Monique, Nivine en Jakko stellen zich kort voor.

monique_vierkant.jpg

Monique Chambon

“Uit analyses van de directe en achterliggende oorzaken leren we veel over arbeidsongevallen. Deze lessen brengen we in samenwerking met sectoren en brancheorganisaties over naar de werkvloer door middel van praktische tools.”

Functie

Sinds 1 februari 2016 bij RIVM. Als data-analist bij het programma Veilig Werken werkt zij aan kwantitatieve analyses van ernstige ongevallen in Nederland.

Opleiding

Bachelor en master in de (klinische) psychologie, masteropleiding Veiligheidswetenschappen aan de Universiteit Antwerpen.

nivine.jpg

Nivine Melssen

“Vanuit mijn achtergrond kijk ik naar welke veiligheidsmaatregelen zinvol zijn en daadwerkelijk bijdragen aan meer veiligheid. Ik vind het hierbij belangrijk dat de focus ligt op dingen goed doen maar vooral ook op de goede dingen doen.”

Functie

Sinds augustus 2016 in dienst bij het RIVM. Als data-analist bij het programma Veilig Werken werkt zij aan kwantitatieve analyses van ernstige ongevallen in Nederland.

Opleiding

Van huis uit bestuurskundige met een specialisatie in het besturen van veiligheid.

Untitled-3.jpg

Jakko van Kampen

"In mijn projecten richt ik me op de achterliggende oorzaken van ongevallen en incidenten. Welke interventies kunnen we effectief inzetten om soepel en veilig te werken?”

Functie

Sinds november 2016 in dienst bij het RIVM. Als projectleider betrokken bij het programma Veilig Werken. Hij werkt onder meer aan het opzetten en in gebruik nemen van een database met werkende veiligheidsmaatregelen.

Opleiding

Cognitieve en sociale psychologie aan de Universiteit van Leiden met een focus op veilig en gezond werken (Occupational Health).

Van kartbaan naar veilig gedrag

Enkele maanden terug had ik een bijzondere ervaring. Het ging als volgt:

viola_kartbaan-uitsnede.jpg

Remmen, links hangen, insturen, rechts hangen. Bang! Au, mijn nek. Potverdorie. En gas erop. Remmen, uitwijken, links hangen, Bang! Mijn rug. Potjandorie. En weer gas erop. Nog drie rondes. Gelukkig de vlag. Ik mag de pitstraat in.

Behoorlijk geïrriteerd kwam ik uit mijn kart. Waarom dat gebots? Het is toch geen wedstrijd, het gaat om niets, en dan toch het liefst door iemand heen willen? Mijn eerste keer karten met mijn drie mannetjes. En misschien mijn laatste, dacht ik toen. Ik werd van de sokken gereden. ‘Rij dan ook door’, riep mijn man geërgerd. Tja. Een halve dag later was ik weer (wat) bijgekomen. Ik dacht ‘Wat is er nou gebeurd? Waar ben ik nou zo boos over?’ Een korte zelfanalyse leerde me dat het vermoedelijk kwam door een disbalans in testosteron en cortisol. Voor mij als chemicus een volstrekt logische verklaring.

Testosteron en cortisol botsen

Immers vorig jaar toonde Estrella Montoya, werkzaam aan de Universiteit Utrecht, aan dat testosteron en cortisol invloed hebben op sociaal emotioneel gedrag. Cortisol wordt afgegeven in dreigende omstandigheden (angst) en testosteron stimuleert agressief gedrag. Een hoog testosteronniveau in combinatie met een laag cortisolniveau leidt tot sociale agressie. Aha, de kartbaan!

Op de werkplek zijn er natuurlijk meer van dit soort situaties. Misschien niet zo extreem, maar toch. Je ziet een collega die snel even checkt waar de fout in de draaiende machine vandaan komt. Een buurman staat op een (te) hoge ladder de ramen te wassen Een chauffeur met rugklachten die al jaren doorrijdt op verkeerde stoel. Stuk voor stuk bedreigende situaties.

80% van de ongevallen worden veroorzaakt door gedrag?

Maar hoe zit dat met gedrag in bedreigende situaties? Laatst was ik bij een bijeenkomst van de agrarische sector. Ze hebben het initiatief genomen om samen met ketenpartners te werken aan de ambitie Zero Accidents. Een loffelijk streven. Op de bijeenkomst kwam ook de befaamde (of beruchte?) uitspraak ‘80 procent van ongevallen wordt veroorzaakt door gedrag’. Dat lijkt een aardig statement. Het benadrukt het belang van de menselijke factor in werksituaties. Tegelijkertijd schuilt daarin ‘gevaar’. Je kunt namelijk lezen dat het de werknemer is die de ‘fout’ maakt en dat je daar als bedrijf niets aan kan doen. Of dat het met een bewustwordingscampagne beter wordt. En dat we wellicht niets meer aan technische veiligheid hoeven te doen. Maar is dat ook zo?

Tegelijkertijd stellen we altijd de vraag of de getallen ‘kloppen’. Wellicht klopt het percentage als je weet op welke manier dat tot stand is gekomen. Uit analyses van het RIVM van meer dan 27.000 ernstige ongevallen blijkt in de helft van de ongevallen een veiligheidsvoorziening niet gebruikt te worden. Moeten we dan zeggen ‘52% van de ongevallen wordt veroorzaakt door gedrag?’ Ik vind van niet. Immers gedrag is het resultaat van de mens in contact met zijn omgeving. Wat zijn de omgevingsfactoren hier? Hoe zat het met de instructies? Welke vragen had de werknemer? Was het een bewuste handeling? Welke afweging maakte hij? Wat waren zijn hormoonspiegels? Etcetera.

Tja, en nu? Gedrag is ongrijpbaar en interessant. Ik blijf me er in verdiepen: Wat is gedrag, waar wordt ons gedrag door beïnvloed? Wat zijn verklaringen voor gedrag dat leidt tot onveilige of ongezonde situaties? Met de komst van Monique, Nivine en Jakko bij RIVM Veilig Werken zal deze zoektocht een belangrijk deel blijven uitmaken van ons werk.