Circulaire economie vraagt om schone kringlopen
De ondertekening van het Nationaal Grondstoffenakkoord noodzaakt na te denken over het duurzaam en veilig sluiten van kringlopen. Hoe is bijvoorbeeld piepschuim uit de bouw te recyclen, zonder dat de brandvertragers hierin de kringloop verontreinigen?
Kringloop duurzaam en veilig sluiten
De circulaire economie bestaat deels al: bouwpuin dient als fundering onder wegen, oud papier is grondstof voor de papierindustrie en van plastic flessen wordt nieuw plastic gemaakt. Toch zijn nog lang niet alle ketens duurzaam en veilig gesloten, bijvoorbeeld omdat recycling veel energie vraagt of omdat producten gevaarlijke stoffen bevatten die in de cyclus of in het milieu komen. Onderzoekers Evelyn Heugens en Johannes Lijzen bundelen RIVM-kennis om een antwoord te kunnen geven op de vraag: wanneer is de kringloop van stof X of product Y duurzaam en veilig gesloten?
Rietsuiker
"We werken nu samen met een biobased bedrijf dat van rietsuiker een ingrediënt voor een schoonmaakmiddel maakt", vertelt Heugens. "Dat bedrijf wil graag onderbouwen hoe veilig en duurzaam hun product is." Werk aan de winkel voor het RIVM. Heugens somt de vragen op die zij en haar collega's proberen te beantwoorden: "Is het veilig voor de consument? Is het veilig voor het milieu? Schoonmaakmiddelen komen uiteindelijk in het milieu terecht. Is het goed afbreekbaar bijvoorbeeld?"
Daarnaast is het de vraag of productie uit rietsuiker duurzamer is dan productie uit olie. Maar hoe onderzoek je dat? "Duurzaamheid is vaak een containerbegrip. Als je stakeholders bij elkaar zet, is niemand tegen duurzaamheid", legt Heugens uit. De vraag wat ze er onder verstaan is vaak niet 1-2-3 te beantwoorden. Dat komt omdat duurzaamheid een brede waaier is, die loopt van CO2-uitstoot tot natuurlijke waterberging, en van natuurbeleving tot uitputting van de grond. Omdat het onderzoek begint met een vraag van een stakeholder, bepaalt deze mede wat er onder duurzaamheid valt.
De grote rol voor bedrijven is noodzakelijk, stelt Heugens. "Zíj hebben praktijkkennis en wíj hebben veiligheids- en duurzaamheidskennis. Die willen we aan elkaar linken, om tot een tool te komen die antwoord geeft op de vraag of iets duurzaam en veilig is." De eerste stap daarheen is gezet door stakeholders te helpen bij het kiezen van een methode om duurzaamheid te meten: www.sustainabilitymethod.com.
Medicijnresten
Het gaat bij circulaire economie om twee domeinen, vult Lijzen aan. Op de eerste plaats de ontwikkeling van nieuwe producten. Dat is de slimste route, want dan kun je bij het ontwerp van een product al rekening houden met het sluiten van de keten. Zover is het nog lang niet overal. "Nu krijgen we veel vragen over afvalproducten: 'hoe we kunnen we die nuttig inzetten?' Bijvoorbeeld: hoe kunnen we de stoffen in afvalwater weer nuttig en veilig toepassen?" In afvalwater zit fosfaat, maar ook veel medicijnresten. "Een ander voorbeeld is brandvertragers in polystyreen, piepschuim. We weten dat er komende jaren grote hoeveelheden vrijkomen in de bouw. De verwachting is dat, als je ketens wilt sluiten, er steeds meer van dit soort vragen komen: wat mag er aan verontreiniging van risicovolle stoffen in zitten? Kunnen we veilige ketens maken en hoe kunnen we daarvoor productketens herontwerpen?"
Waterschap wil fosfaatkringloop sluiten
Waterbedrijf Waternet (Amsterdam en omstreken) wil kringlopen sluitend maken door struviet te winnen uit rioolwater. "Aan het eind van het schoonmaakproces van rioolwater winnen we het slib, de poep", legt kwaliteitsadviseur en milieucoördinator Paul Vriend van Waternet uit. Na vergisting tot biogas resteren onder andere kristalletjes struviet. "Door magnesiumchloride toe te voegen aan het uitgegiste slib, vormen zich mooie grote struvietkristallen."
Duurzame toepassing
Dit struviet dient als circulaire grondstof in de kunstmestindustrie. "Het grote probleem met struviet is dat we niet helemaal zeker weten of daar ziekteverwekkers of medicijnresten in zitten." Praktisch vormen die stoffen op dit moment geen probleem, want als ze er al in zitten, dan verdwijnen ze tijdens de kunstmestproductie door verhitting en chemische processen. Waternet mikt echter op een duurzamere toepassing. Vriend: "Wat we dolgraag willen is het struviet toevoegen aan andere meststoffen, als extra fosfaatcomponent." Frankrijk heeft aangegeven dat ze het fosfaattekort in hun bodem graag zo wil aanvullen.
Op zoek naar afval dat geen afval is
Daarvoor moet echter eerst zeker zijn dat het struviet een veilige grondstof is die geen of een toelaatbare hoeveelheid medicijnresten of pathogenen bevat. Dat is nu lastig aantoonbaar, want het is onontgonnen terrein. Voor Waternet een reden om het RIVM om hulp te vragen. Vriend: "De vraag aan het RIVM is: waar moeten we eigenlijk naar zoeken om te kunnen aantonen dat het afval dat we hebben eigenlijk geen afval meer is?" Als dat lukt zijn de Nederlandse waterschappen een stap dichterbij het sluiten van de fosfaatkringloop.