Gezondheid en afweer highlights
24/7 HEALTH
Het wordt steeds duidelijker dat er een verhoogd risico is op het ontstaan van hart- en vaatziekten door nachtwerk (Gezondheidsraad, 2017). In het project 24/7 HEALTH is gekeken naar de lange termijn causale effecten van nachtwerk op gezondheid, in het bijzonder op lichaamsgewicht, bewegen, voeding en infectiegevoeligheid met mogelijke onderliggende mechanismen. Het project bestaat uit studies bij muizen en humane studies. In studies bij muizen wordt gekeken naar het causale en lange termijn effect van een ploegendienst model, en het effect van een aangepast beweeg- en voedingsregime.
Het onderzoek bij muizen wijst erop dat eten in lijn met de licht-donker (rust-actief) cyclus de gezondheidsrisico’s van verstoring van de biologische klok kan verminderen. Ook wordt gekeken naar effecten op het afweersysteem met o.a. een vaccinatie studie en studie naar ontwikkeling van tumoren en naar de rol van het immuunsysteem bij de toename in atherosclerose door jetlag.
In de humane studies is een observationele studie onder zorgverleners gedaan, waarbij infectiegevoeligheid is gemeten met een nieuw ontwikkelde app voor luchtweginfecties. Tevens zijn data over veranderingen in lichaamsgewicht, bewegingspatroon en eetpatroon verzameld. Bij de mens wordt gekeken naar eventuele effecten op de immuunstatus. Het project werkte als vliegwiel voor nieuwe grants en samenwerkingen. Dit project wordt afgerond in 2019.
HORDE
Doel van het project is om de ontwikkeling en samenstelling van het humane darm-microbioom en het resistoom (alle antibioticaresistentie genen) te bestuderen in drie belangrijke cohorten: 1. gezonde zuigelingen 2. thuis wonende ouderen 3. mensen wonend rondom intensieve veehouderij.
Microbioom en resistoom worden bestudeerd in relatie tot leefstijl, infectiegevoeligheid, expositie aan antibiotica en in relatie tot de respons op vaccinatie.
Bij de gezonde zuigelingen studie zien we dat geboorte via keizersnede een ander microbioomprofiel geeft in de eerste levensmaanden vergeleken met het microbioom na een normale geboorte. In het laatste geval zien we meer protectieve bacteriën, en dat dit is gecorreleerd met het tijdstip van optreden van een eerste luchtweginfectie. Eenzelfde effect zien we van borstvoeding.
Bij ouderen zien we dat bepaalde bacteriën in het darmmicrobioom zijn geassocieerd met het recent doormaken van griep. Dit zijn bacteriën die inflammatie bevorderen. Dit effect houdt aan nog tot 2 maanden na herstel van de griep. Mogelijk zijn deze ouderen dan ook langdurig kwetsbaarder voor versterkte reactie op infecties en daarmee symptomatische infecties. Een derde aandachtspunt is mogelijke aanwezigheid van meer antimicrobiële resistentie (AMR) genen bij mensen die wonen rondom intensieve veehouderij of meer bij mensen die vlees eten in vergelijking met een vegetarisch dieet.
Binnen HORDE zijn nieuwe verbindingen gelegd met biostatistiek en bio-informatica, met andere centra binnen het RIVM, en daarbuiten met het UMCU, Universiteit Wageningen, IRAS en de Universiteit van Edinburgh. Vanwege de complexiteit van het microbioom zijn Big Data en bio-informatica voor dit onderzoek van grote betekenis. Het onderzoek bereidt voor op vragen in de toekomst met betrekking tot microbioom, exposoom en gezonde leefstijl.
PRIEMA
Het project PRIEMA richt zich op vaccinatie volgens het Rijksvaccinatieprogramma bij de hoogrisicogroep van te vroeg geboren kinderen (prematuren). Jaarlijks wordt 7 tot 8% van alle kinderen te vroeg geboren (<37 weken zwangerschap), waarvan 15% onder de 32 weken. Tegenwoordig worden baby’s vanaf 24 weken zwangerschap actief opgevangen. Het Rijksvaccinatieschema is nog niet aangepast voor deze (zeer) prematuur geboren kinderen, terwijl ze wel een verhoogd risico hebben op ernstige infecties. In het PRIEMA project wordt bij 300 prematuur geboren kinderen gekeken naar de antistofrespons na vaccinaties volgens het RVP. Voor de studie zijn voldoende kinderen die voor de 32 weken zijn geboren geïncludeerd, immers voor hen is de studie van het meeste belang. De gegevens moeten informatie opleveren voor aanpassingen van het vaccinatieschema bij hoog risico, prematuur geboren kinderen. Publicaties volgen aan het einde van de studie in 2019. Een vervolgstudie naar het optimale schema voor premature kinderen wordt gepland.
Toekomstgericht
Het onderwerp ‘Biomarkers van Veroudering’ bereidt voor op toekomstige vragen rondom tijdige preventie. Het betreft vragen over tijdige vaccinatie, maar biomarkers helpen ook om de impact van een veranderd voedingspatroon, meer bewegen en andere leefstijlfactoren in kaart te brengen.
Met het inzetten op microbioom studies binnen het RIVM met studies als HORDE (intern microbioom) en MARS (extern microbioom) zijn de eerste stappen gezet naar een uitgebreider evalueren van effecten door exposoom en leefstijl in relatie tot gezondheid.
Vaccinatie blijft een belangrijk wapen in de strijd tegen infectieziekten waarbij voor hoog risico groepen als prematuur geboren kinderen en ouderen extra kennis nodig is voor het optimaliseren van het programma of voor meer individuele adviezen. Voor het Centrum voor Infectieziektebestrijding zijn innovatie en capacity building projecten voor nieuwe diagnostiek van vitaal belang.
Tot slot
In dit SPR-thema is een basis gelegd voor onderzoek naar de effecten op gezondheid met behulp van immunologische biomarkers, microbioom en epigenoom in reactie op factoren die samenhangen met leefstijl en expositie aan fysieke factoren. Beter inzicht hierin is van belang voor advies voor gezondheidsbescherming (fysieke omgeving), gezondheidsbevordering (leefstijl, voeding, gedrag) of ziektepreventie (vaccinatie, screening). Er wordt samengewerkt met externe partners. Mede op basis van het SPR-programma is het RIVM partner geworden in drie nieuwe Horizon2020 voorstellen. De oogst in publicaties zal vooral in de loop van 2018 en 2019 plaatsvinden. Dit SPR-programma heeft ook een basis gelegd voor het nieuwe SPR 2019-2023 thema ‘blootstelling en gezondheidseffecten’.